Aan de vooravond van de Tweede Kamerverkiezingen zindert en knettert het in het politieke landschap: wat de uitslag straks ook wordt, er gaan dingen veranderen. Nog nooit deden er zoveel fracties mee, en van dit recordaantal 37 zijn er maar liefst 24 splinternieuw, met peilingen die naar de sterren schieten en plannen die een heel nieuw Nederland aan de horizon schetsen. Maar er is meer: nog nooit hebben er zoveel vrouwen, jongeren en mensen van kleur op de kandidatenlijsten gestaan. Veertig tot zestig procent van de gemiddelde lijst is vrouw, met tien vrouwelijke lijsttrekkers, en bij de meeste partijen is zo’n 20-35% van de kandidaten van kleur. En als klap op de vuurpijl is het aantal jonge kandidaten het universum in geschoten: in 2017 was ‘slechts’ zes procent van de verkiesbaren jonger dan dertig, nu is dat een ruime tien procent. Meer dan ooit staan we met z’n allen en met elkaar op de barricade voor wat er beter moet, en meer dan ooit kunnen we niet wachten om met dat iconisch rode potloodje ons stemrecht uit te oefenen. Want nog nooit eerder zijn de Tweede Kamerverkiezingen zo beladen geweest.
Politiek dichterbij dan ooit
Terwijl grote linkse partijen PvdA, GroenLinks en D66 het goed doen met intersectionele diversiteit op hun kieslijst, krijgen ze concurrentie van nieuwkomers als het Forum voor Democratie-achtige JA21, het Europa-georiënteerde Volt en het regionaal ingestelde Code Oranje – al is één van de interessantste underdogs zonder twijfel BIJ1, een partij die vol voor antikapitalistische en antiracistische systeemhervorming wil gaan, met als motto ‘radicale gelijkwaardigheid.’ De kandidatenlijst bestaat bijna helemaal uit vrouwen, veelal van kleur, en het verkiezingsprogramma heeft als enige een hoofdstuk geheel in het teken van toegankelijkheid. BIJ1 gooide de afgelopen jaren al hoge ogen bij de gemeenteraden en hoopt nu het bordes van het Binnenhof te beklimmen voor een samenleving waarin inclusie en rechtvaardigheid op basis van Artikel 1 van de Grondwet centraal staan. Het institutionele moet, met andere woorden, 380 graden gedraaid worden – in het belang van intersectionaliteit, en dus van iedereen – maar vooral van degenen die in de afgelopen jaren te weinig van zichzelf en hun belangen hebben teruggezien in de politiek.
Vijf voor twaalf
En hoewel dit artikel beslist niet bedoeld is als stemadvies, is de grondslag van BIJ1 wellicht wel een mooie illustratie van waarom stemmen juist nu belangrijk is. En niet alleen stemmen, maar slím stemmen, met flair en klasse. Dat betekent: stemmen voor de maatschappij zoals die nu is en voor de maatschappij waar je haar in wilt zien veranderen. Als we iets hebben geleerd van de afgelopen jaren, dan is het namelijk wel dat de politiek nu dichter bij ons staat dan ooit: thema’s als de toeslagenaffaire, institutioneel racisme, systematisch seksisme, het klimaat, de jeugd-GGZ, de coronacrisis, lerarentekorten en de huizenmarktellende gaan veel meer de gewone mensen dan de hoge Hagenaren aan. Juist de mensen met weinig interesse in of betrokkenheid bij de politiek, worden nu het hardste geraakt, en juist degenen die het privilege hebben om buiten schot te vallen, moeten de handen ineen slaan om zaken te veranderen. Hoe willen wíj van corona af, wat willen wíj dat er gedaan wordt aan onveiligheid en ongelijkheid van vrouwen, wat vinden wíj van de aanpak van discriminatie op basis van kleur, geaardheid, klasse of kansen? Hoe willen wíj dat nieuwe kinderopvangdrama’s worden voorkomen, dat het klimaat wordt geholpen, dat taboes op psychische hulp worden doorbroken en dat de zorg wordt verbeterd? Er moet werk gedaan worden, dingen moeten beter, mensen moeten beter, kunnen beter, verdienen beter. Het moet anders – want het is 2021, maar op veel vlakken is dat niet te zien en op andere vlakken is het vijf voor twaalf. Als er ooit een tijd was om in actie te komen, om het heft in eigen handen te nemen en van ons te laten horen.
De maatschappij die je wilt zien
Toch zijn al deze kwesties niet heel erg nieuw, en is politiek altijd al een zaak van iedereen geweest. Nienke Schuitenmaker studeerde geschiedenis en internationale betrekkingen en werkt als communicatieprofessional bij ProDemos. Ze schreef samen met actrice, content creator en politiek nitwit gone activiste Titia Hoogendoorn het boek Waarom je niet zomaar moet stemmen waar je ouders op stemmen, een pamflet verschenen bij uitgeverij Blossom Books. Aan de hand van een vlotte, luchtige schrijfstijl die bol staat van de vette knipogen en sterke nuances vertellen ze alles over wat politiek cool en de moeite waard maakt: het gaat verder waar de maatschappijleerlessen zijn gebleven, herinnert je eraan hoe het ook alweer zat en legt je bovendien alles uit wat je destijds niet snapte. Schuitenmaker en Hoogendoorn maken niet alleen duidelijk waarom je als jong persoon júist zou moeten gaan stemmen – de gemiddelde leeftijd in de Kamer is 48 en het jongste Kamerlid is 30, en het motto ‘niets over ons zonder ons’ geldt zeker ook voor jongeren – maar geven je ook wat opstekers mee over wat politiek nou eigenlijk echt is, hoe het werkt en vooral hoe het écht werkt.
Ruimte voor gemaakt
Politiek speelt namelijk een enorm grote rol in zo ongeveer alles wat we van dag tot dag doen. Er zijn ontzettend veel dingen die we als vanzelfsprekend beschouwen en waarvan we blij zijn dat ze zo geregeld zijn in Nederland, zonder te beseffen dat ook die dingen er ooit met wetsvoorstellen en stemmingen door zijn gekomen: als we langdurige zorg nodig hebben, kunnen we een persoonsgebonden budget aanvragen omdat mensen zich daar in de Kamer hard voor hebben gemaakt. Mensen die een delict hebben gepleegd kunnen met observatieonderzoek hun kansen op begeleiding in plaats van straf vergroten doordat daarvoor gestreden is. En jazeker, er is nog een hoop werk aan de winkel wat betreft thema’s als abortus en euthanasie, maar er zijn al wél mensen geweest die ervoor hebben gezorgd dat die dingen mogelijk zijn geworden. Precies zoals er nu mensen moeten zijn die zich hard maken voor het verder ontwikkelen van die ruimte, zodat we over hopelijk niet al te lange tijd kunnen verzuchten: wat fijn dat anticonceptie gratis is. Wat goed dat er op scholen standaard aandacht wordt besteed aan discriminatie en wat fijn dat jongeren ook na hun achttiende nog begeleid kunnen worden vanuit de jeugdzorg.
Changemakers
Ook dat is namelijk een eyeopener: hoe mooi is het als dit soort dingen straks zo vanzelfsprekend wordt dat de generatie na ons niet beter meer weet dan dat het systeem altijd al zo is geweest? En laten we het eens omdraaien: hoe interessant is het dat partijen radicaal durven te zijn en plannen durven te presenteren die zó ingaan tegen het huidige systeem dat je je überhaupt nog nooit hebt kunnen voorstellen dat het mogelijk zou zijn? BIJ1 stelt bijvoorbeeld decentralisering van de zorg voor, en verschillende partijen zijn voor afschaffing van de monarchie. Nu is het natuurlijk niet gezegd dat dit soort ideeën er ook daadwerkelijk komen, maar als je hart van dit soort punten iets sneller gaat kloppen en je je realiseert dat je dat nooit als een mogelijkheid hebt beschouwd terwijl je je afvraagt ‘…zou het kunnen? Kán het?’ dan is het antwoord ja. Het kan, natuurlijk kan het – maar het gaat niet vanzelf. Er moet voor geknokt, voor gepleit en vooral voor gewerkt worden – door politici die met wetsvoorstellen en -wijzigingen komen, maar in de eerste plaats door ons. Het begint namelijk bij het vakje dat je inkleurt, ergens in de komende drie dagen. Het begint bij je stem laten horen voor wat jij beter wilt zien, voor wat jij wilt voor de maatschappij van nu én van de toekomst. Wij zijn namelijk de eerste changemakers, en dat stemrecht is één van de belangrijkste rechten die we hebben – dus het beste wat we kunnen doen om recht te doen aan dat recht, is slim stemmen, met flair en klasse. En dat doe je zo.
Stemmen met flair en klasse: 7 tips
Bereid je voor op jouw manier
Er zijn tal van kieswijzers die je kunt doen en artikelen, programma’s en rapporten die je kunt uitpluizen, maar gelukkig zijn er ook wat laagdrempeligere manieren om je te verdiepen in wat je zou kunnen en zou willen stemmen. Zo heb je de keuze uit tal van podcasts, bijvoorbeeld Polititia van Titia Hoogendoorn of Stem, honey van Marie-Lotte Hagen en Nydia van Voorthuizen: de schrijfsters van Damn, honey en Heb je nou al een vriend vragen diverse lijsttrekkers het hemd van het lijf over feminisme op de politieke agenda. Vind je dat extra belangrijk? Dan kun je ook de Feministische Partijwijzer van ActionAid checken, of het Gendergelijkheid Stemadvies van WOMENInc. Van dat laatste platform is het Instagramaccount ook de moeite waard, net als Politieke Jongeren. Een andere tip is het account Wij Zijn Ongezien: de makers daarvan laten per partij zien wat de standpunten zijn ten aanzien van vrouwen, mensen van kleur, mensen in de LHBTI+-community en mensen met een beperking. Politiek activiste en blogger Eveline July laat op haar IG onder andere uitgebreid zien hoe partijen over bepaalde stellingen denken, en Check je Stem doet dat met oogopslag-posts. Daarnaast vind je online onder meer een Jongerenstemwijzer, een Jongerenkieswijzer en een Young Voice-swipestemwijzer mét uitlegfilmpjes. Ook leuk is de vernieuwende website Waarom Kies Jij.nl: dit initiatief van onder andere de Stemwijzer koppelt jou, nadat je je partijvoorkeur hebt doorgegeven, anoniem aan iemand die (heel) iets anders stemt en presenteert stellingen waarover je dan kunt discussiëren. Ook heel leuk als je nog zweeft en een mooie manier om tot meer begrip te komen.
Ga lekker niet voor de lijsttrekker
‘Kleur maar gewoon het vakje in bij de bovenste naam’ – dat hebben de meesten van ons waarschijnlijk meegekregen van onze ouders toen ze ons voor het eerst uitlegden hoe dat stemmen zou werken. En het klinkt allemaal ook heel logisch: degene die bovenaan staat, leidt de partij en komt dus in de Kamer. Maar slim stemmen betekent juist ook dat je begrijpt dat dat niet automatisch zo hoeft te zijn: partijen zijn geen ‘ikke ikke ikke’-clubjes en als er een lijsttrekker is die deze illusie wel heeft, dan zijn de andere kandidaten er juist om hem of haar uit die droom te helpen. Het kan zijn dat de lijsttrekker geen match voor je is, en dan is het goed om je ook in de rest van de kandidatenlijst te verdiepen. De peilingen zijn daarbij een handige hulp: als een partij meerdere zetels krijgt, dan is de kans groot dat eentje daarvan naar de lijsttrekker gaat: die staat immers op de posters, voert het woord bij de debatten en is degene die met een charmante lach, een goed verhaal en wat flair en klasse de mensen voor zijn of haar partij naar het stemhokje moet krijgen. Na de lijsttrekker zijn er vaak nog wat namen voor wie de peilingen er gunstig uitzien: bij grote partijen als het CDA en de VVD weten zij vaak ook een plekje op het Binnenhof te bemachtigen.
Maar dan alsnog blijven er vaak tal van kandidaten over die je niet zo vaak ziet of hoort, maar wiens standpunten of persoonlijkheid je juist graag terug zou willen zien in de Kamer. Denk bijvoorbeeld aan vrouwen, maar ook aan mensen van kleur, mensen die jonger zijn dan de gemiddelde Kamerleeftijd, mensen die een ziekte of handicap hebben of mensen die expertise of ervaring hebben op een bepaald vlak dat jij belangrijk vindt. Kortom, ga niet voor de hoofdrolspeler, maar zet de non-showstoppers in de schijnwerpers.
Stem op gevoel, niet strategisch
Strategisch stemmen kan heel aantrekkelijk lijken. Daarmee wordt bedoeld: je keuze baseren op kansen. Oftewel: wat je denkt dat een slimme keuze is. Stel dat je twijfelt tussen twee partijen die dicht bij elkaar liggen qua standpunten, met wat subtiele verschillen in waar ze de nadruk op leggen of in hun grondslag. We nemen even het voorbeeld van GroenLinks en BIJ1: ze vinden dezelfde punten belangrijk, maar BIJ1 is, zou je kunnen zeggen, net even wat radicaler – om hun eigen woorden te gebruiken. Je kunt dan op twee manieren strategisch stemmen: door voor BIJ1 te gaan, vergroot je hun kans op een plek in de Kamer en dus op een nieuw geluid in het politieke landschap. Door voor GroenLinks te gaan, speel je als het ware op safe: BIJ1 is immers nog vrij klein en nieuw, wordt in veel kieswijzers en peilingen niet eens meegenomen en kan ofwel de grote verrassing, ofwel het grote fiasco van de verkiezingen worden. GroenLinks daarentegen was in 2017 een van de groten en het ziet ernaar uit dat ze ook nu weer goed gaan scoren.
Maar. Het is niet jouw verantwoordelijkheid om een partij naar het parlement te helpen. Dat zullen ze toch echt zelf moeten doen, door genoeg stemmen binnen te halen. Strategisch stemmen klinkt tof, maar uiteindelijk is de waarheid dat het geen klap uitmaakt waar je op stemt – als je je stem maar gebruikt voor iets wat je oprecht belangrijk vindt voor de maatschappij waar je in leeft en het leven dat je leidt, wat dat dan ook voor standpunt is – want wat we ook mogen vinden van mensen met wie we het rigoureus oneens zijn, iedereen heeft recht op een vrije stemkeuze en jij bent geen enkele partij je stem verplicht. Als we bij het voorbeeld blijven: neig je net wat meer naar BIJ1, ga dan lekker voor BIJ1 – en prima als je ze daar inderdaad de Kamer mee in helpt. Maar neig je toch meer naar GroenLinks? Ook prima. Jouw stem is jouw stem, en het gaat erom dat jij straks met een tevreden gevoel het stemhokje uitkomt omdat je hebt gestemd op de partij waar je het meest enthousiast van wordt.
Je stem gaat niet verloren als je partij geen zetels krijgt
Een reden dat mensen misschien wel strategisch stemmen, is dat ze bang zijn dat hun stem verloren gaat als ze op een kleine partij stemmen die vervolgens geen zetels in de wacht sleept. Dat is echter niet waar: je stem telt hoe dan ook mee. Ten eerste al voor de opkomstcijfers, en ten tweede is het een soort symbolische steun voor de partij. Dat klinkt wat gezapig, maar de waarheid is natuurlijk wel: stel dat BIJ1 er dan toch niet in slaagt om zetels te krijgen, dan heeft je stem geen directe invloed gehad op de parlement- en kabinetsvorming. Toch kan jouw stem samen met de rest van de stemmen op deze partij nog steeds laten zien dat er wel degelijk draagvlak is voor wat ze uitdraagt en van plan was geweest – en wellicht kunnen de politici die wél in de Kamer komen, daar dan toch nog op de een of andere manier gehoor aan geven. Daarnaast laat je met je stem ook aan de partij van je keuze zien dat je achter hen en hun standpunten staat, waardoor ze een inschatting kunnen maken van de ‘levensvatbaarheid’ van hun werk. Zoals Nienke Schuitenmaker het ook uitlegt: BIJ1 deed in 2017 bijvoorbeeld al mee met de verkiezingen, maar kreeg toen geen zetels. Ze gingen wel door omdat er toch behoorlijk op ze gestemd was, en sindsdien hebben ze het goed gedaan in de regionale organen én ze doen nu weer mee – met veel meer exposure dit keer.
Ook daarom geldt: kies liever op gevoel dan strategisch, want stemmen is hoe dan ook steunen en van je laten horen is hoe dan ook de manier om gehoord te worden.
Doorrekeningen en rechtsstatelijkheid zijn ook niet alles
In de aanloop naar de verkiezingen kunnen partijen ervoor kiezen hun programma’s met beloften te laten toetsen op twee dingen: economische haalbaarheid en rechtsstatelijkheid. Oftewel: zijn de plannen te betalen en passen ze in het systeem van de rechtsstaat? Van deze twee checks is van alles te vinden: je kunt de uitkomsten meenemen in je keuze, aangezien het heel fijn kan zijn om te weten of ideeën voor hervormingen ook te realiseren zijn in plaats van dat ze vooral meer geld gaan kosten én om te weten of het niet gaat om punten die ergens een beetje rieken naar dictatoriaal of dystopisch. Je kunt het echter ook naast je neerleggen – want doorrekeningen en rechtsstatelijkheid zijn ook niet alles. Zo heeft het Centraal Planbureau zelf aangegeven niet altijd even betrouwbaar of objectief te zijn: hun eigen visies op betaalbaarheid en budgetten speelt ook een rol. Daarnaast houden doorrekeningen niet altijd evenveel rekening met wat de economie de komende vier jaar gaat doen, telt bij sommige plannen de morele waarde zwaarder dan de economische waarde en is ook niet alles goed in verhouding te brengen: bij BIJ1 gaat het bijvoorbeeld om systeemveranderingen, maar zou de doorrekening gebaseerd zijn op het huidige systeem terwijl ze juist willen werken aan hervormingen die als het ware geld en ruimte creëren voor een nieuw systeem. De rechtsstatelijkheid is daarnaast ook niet zo zwart-wit: er moet wel wat meer gebeuren dan een dergelijke toets om plannen die echt heel erg tegen de Grondwet of een internationaal verdrag indruisen erdoor te drukken – als dat lukt, krijgen we pas echt dystopische taferelen.
Hier geldt dus: vind je het interessant, neem het dan vooral mee, zeker als je het voor de plannen van jouw partij van waarde vindt. Maar het is geen halszaak.
Politieke perfectie bestaat niet
Luister, politiek is niet niks. Nee, je hoeft geen politicologie te hebben gestudeerd om de essentie ervan te snappen, en gelukkig begrijpen veel deelnemers aan het politieke circuit inmiddels ook wel dat het allemaal ietsjes toegankelijker mag – en daar wordt ook wel aan gewerkt. Maar feit blijft dat stemmen lastig is: er zijn waanzinnig veel partijen die op elkaar lijken en kiezen welke dan echt het beste bij je past, is lang niet altijd zo makkelijk – zeker omdat je soms het liefst de standpunten van GroenLinks en D66 een beetje zou willen mixen en matchen met een paar van die van de VVD en andere standpunten van ‘jouw’ partij dan juist weer liever kwijt dan rijk zou zijn. Dat is allemaal heel logisch en heel normaal en je bent geen slechte rechtsstemmer als je stiekem óók een beetje naar links neigt of andersom. Net zoals het volkomen normaal is om eigenlijk het liefst meerdere keren te willen kunnen stemmen.
Politieke perfectie bestaat niet. Er zal nooit een partij zijn die voor de volle honderd procent bij jou zal passen – tenzij je er zelf een opricht, maar zelfs dan zul je sommige dingen niet op het programma kunnen zetten omdat we nu eenmaal niet in een utopie leven. Mensen zijn complex, politieke voorkeuren zijn genuanceerd, en hoewel de links-rechtsverdeling de laatste tijd al veel minder is geworden, lijkt dat op basis van de verkiezingsprogramma’s niet altijd zo, waardoor het lastig wordt om jezelf een plekje toe te kennen op dat spectrum, als het ware. Er zullen ook vast thema’s zijn die jij wel heel belangrijk vindt, maar waar de partijen het niet over hebben, en sommige andere onderwerpen zijn juist weer totaal irrelevant voor jou. En misschien heb je ergens diep vanbinnen wel het gevoel dat de partij waar je op wilt stemmen het helemaal niet goed gaat doen of te weinig medestanders zal hebben in de komende vier jaar, maar wil je er toch op stemmen omdat je het alsnog wel heel erg met ze eens bent. Nogmaals: voor politici is politiek een en al strategie, maar voor stemmers niet.
Neem dan ook dit ter harte: je hoeft niet perfect politiek gepassioneerd te zijn. Je mag je tot twee of meer partijen aangetrokken voelen – dat is eigenlijk juist goed, want die partijen moeten ook gaan samenwerken straks, dus des te beter als jij weet dat je het ook wel oké zult vinden als jouw runner-up een prominente rol gaat spelen. En lang blijven zweven, of zelfs nog twijfelen op het moment dat je je rode potlood zijn werk laat doen? Ook echt niet erg. Er is niemand die met een vermanend vingertje achter jou aan komt als je op het moment suprême zelfs nog besluit te switchen. Nee, ook niet de kandidaten wiens social media-posts je vol enthousiasme aan het delen bent geweest. Ga voor je onderbuikgevoel, dan zit je echt altijd goed.
Je hoeft geen activist te zijn
Het is zo vlak voor de verkiezingen enorm verleidelijk om er helemaal in te duiken en alles uit te pluizen wat er maar uit te pluizen valt, want je wilt logischerwijs goed beslagen ten ijs komen en het gevoel hebben dat je goed geïnformeerd gaat stemmen. Gelukkig zijn er genoeg bronnen om dat te doen, van NOS-video’s tot Instagramaccounts – maar weet ook dat je niet alles van haver tot gort tot je hoeft te nemen. We leven in een tijdperk van sociale media en het is heel normaal dat je je laat beïnvloeden door wat je op TikTok en Facebook voorbij ziet komen, maar laat niemand je vertellen dat je je op een bepaalde manier moet voorbereiden op de verkiezingen.
Ja, politiek ligt ten grondslag aan zo’n beetje alles wat je doet en ja, het is belangrijk om je dat ook na de verkiezingen nog te blijven realiseren, maar je hoeft je leven er niet om te laten draaien. Je hoeft niet elke podcast te luisteren, niet elke stemming te checken, niet elk artikel te lezen, niet elk interview te bekijken en ook niet elk gesprek te voeren. Je bent geen slechte stemmer als je niet alle programma’s hebt doorgespit en ook de punten van je keuzepartij hoef je echt niet uit je hoofd te kennen. Als je dat interessant vindt en het wel graag wilt doen, dan is dat prima, maar weet dat het net zo prima is om het te houden bij wat voor jou voldoende is om tot een keuze te komen – of dat nou alleen een stemwijzer is, een gesprekje met het webcareteam van een partij of een hele rimram. Oh, en weet ook dat het helemaal oké is als het je door omstandigheden niet lukt om zo actief of betrokken te zijn als je graag zou willen. Je hoeft niet te bewijzen of te verantwoorden dat je slim stemt, er is geen toets die je moet maken om te laten zien dat je goed geïnformeerd en doordacht dat rondje inkleurt, dus ga vooral niet over je grenzen heen omdat je vindt dat dat moet. Blijf dicht bij jezelf.
Stem
Ga ervoor. Doe wat jij wilt doen om je keuze te bepalen – wat dat dan ook is en wat die keuze dan ook is. Ga naar dat stemhokje, of geef iemand een volmacht als je vanwege corona niet zelf kunt gaan. Geniet van het moment dat je je potlood op het papier zet, van het gevoel dat je een verschil maakt, door iets te doen wat eigenlijk heel simpel lijkt maar enorm veel kan betekenen. Luister naar je gevoel, of naar een combinatie van je gevoel en je verstand als je dat liever hebt, en stem. Voor jezelf, voor degenen die niet gehoord worden, voor degenen die ondervertegenwoordigd zijn, voor de volgende generatie, voor degenen die het niet meer kunnen. Stem met flair, met klasse, met verve en vrijzinnigheid, met elegantie en eigenzinnigheid, met liefde en lef… want de politiek en de maatschappij kunnen van dat alles wel wat meer gebruiken. En realiseer je: ruim honderd jaar geleden wonnen vrouwen zoals wij het gevecht van hun leven zodat wij vandaag een rol kunnen spelen in het gevecht voor de toekomst. Je hebt niet zomaar een stem gekregen en je woont niet zomaar in een land dat ernaar wil luisteren – dus gebruik ‘m. Laat je horen.
Credits uitgelichte afbeelding: GroenLinks
