Selfcare is misschien wel één van de belangrijkste ”trends” van de afgelopen jaren: zo’n tien jaar geleden hadden we het er nog nauwelijks over, en nu is er bijna geen (online) magazine meer dat zich er niet in heeft vastgebeten. Ook voor psychologen en leefstijlcoaches is het een geliefd stokpaardje, en wie een beetje googelt komt er spelenderwijs achter dat we nogal een haat/liefdeverhouding hebben met het hele concept. De één zweert bij dankbaarheidslijstjes, haarmaskers, bubbelbaden, pedicures en meditatie terwijl de ander zichzelf te nuchter vindt om te geloven in de kracht van, nou ja, haarmaskers, bubbelbaden, pedicures, dankbaarheidslijstjes en meditatie. Maar eigenlijk wordt zelfzorg vooral verkeerd gepromoot én verkeerd begrepen, alsof het alleen iets is voor girlbosses die ogenschijnlijk zo goed voor zichzelf zorgen dat ze in feite hun eigen persoonlijke wellnesscoach zijn. Selfcare wordt bovendien beschouwd als dé magische formule waarmee je gegarandeerd alle ballen hoog kunt houden en immuun wordt voor uitgeblust of opgebrand raken in een maatschappij die zo snel draait dat het inmiddels een cliché an sich is geworden. En dat plaatje van spadagjes en etherische oliën en magische ochtendrituelen klinkt dan best prima, toch? Maar échte selfcare bestaat al veel langer dan onze opvattingen over quarterlife crises en sociaal-maatschappelijk perfectionisme en is bovendien lang niet altijd zo glamoureus of romantisch als influencers, webshops en coaches het willen doen lijken. En daar gaan we nog maar al te vaak aan voorbij.
We kennen ze allemaal wel: de artikelen in tijdschriften en op blogs met titels als ”Selfcare-rituelen die je niet mag overslaan.” Je hoeft maar ”self care tips” in te typen in de zoekbalk van de grote G en de getallen lopen enthousiast op: van 6 tot 12 tot 25 tot zelfs 45 of meer. Allemaal beloven ze je een wereld van voorspoed, allemaal worden ze aanbevolen door psychologen en andere experts en allemaal krijgen ze het trotse predicaat ”simpel en snel.” Van yoga tot ademhalingsoefeningen, van water drinken tot je lievelingseten voor jezelf maken en van sporten tot een gezichtsbehandeling nemen. En eerlijk is eerlijk: veel van deze tips houden ook daadwerkelijk steek en gaan over wel meer dan jezelf pamperen met maskers en bubbelbaden: ze gaan vaak ook – of júist – over je mentale en emotionele welbevinden. Maar het probleem is dat de beeldvorming rond selfcare niet deugt. Als je het woord laat vallen, reageren veel mensen met een ten hemel geslagen blik of een schamper lachje. Selfcare… dat is iets voor Instagrammers die zichzelf een dag vrij geven van hun o-zo-drukke freelancerbestaan om de hele dag in de spa door te brengen. Selfcare is hoe diezelfde mensen het noemen wanneer ze ’s avonds hun telefoon uitzetten om op de bank te hangen in een onesie met een bak ijs voor een Game of Thrones-marathon. Selfcare is als mensen ’s ochtends fris en fruitig naast hun bed staan en zweren bij een dankbaarheidslijstje als start van de dag.
Dat is selfcare. Toch?
Nee, dat is het niet – tenminste, niet echt en niet helemaal. Maar omdat de term zo hip is gemaakt door influencers en hun online businesses, is dat wel het plaatje dat in ons hoofd omhoog popt als we het woord horen. We rollen met onze ogen, maken een afwerend handgebaar en snuiven eens een keer, want ”dat hele selfcare-gedoe is niets voor mij, heb ik toch helemaal geen tijd voor.” En geef ons eens ongelijk: als je die lijstjes met 25 tot 45 tips ziet, zinkt de moed je algauw in de schoenen of breekt het zweet je zelfs uit. Wie na een lange dag werken of studeren thuiskomt, is misschien al blij dat-ie nog energie kan opbrengen om een magnetronmaaltijd op te warmen en te douchen voordat-ie als een blok in slaap valt, dus waar zou je dan in godsnaam de tijd en puf vandaan moeten halen voor wat gekokkerel en een uitgebreid doucheritueel? Je blijft ’s ochtends liever wat langer liggen dan dat je eruit gaat om een dankbaarheidslijstje te maken, en in het weekend ben je al blij als je wat kunt bijslapen en je huishouden aan kant kunt maken. Selfcare… ain’t nobody got time for that! Niet lullen, maar poetsen, zoals we in Rotterdam zeggen: gewoon niet zeuren en hard werken.
Maar… daar komt de aap uit de mouw. We zijn namelijk geen machines, en als jij niet stilstaat bij hoe belangrijk het is om tijd voor jezelf te nemen op een manier die bij jou past – dat is namelijk wat selfcare is – raak je algauw oververhit, overspannen, opgebrand en uitgeblust. Mensen die zichzelf te nuchter vinden om in selfcare te geloven of het nut er niet van inzien, gunnen zichzelf vaak geen rust of respijt en zijn geneigd om alsmaar door te gaan, al hun tijd te steken in werk, studie, vrijwilligerswerk, sociale verplichtingen en karweitjes, en verder alleen maar toe te komen aan eten en slapen. En natuurlijk geldt dit niet voor iedereen even sterk en zijn er genoeg mensen die een druk bestaan kunnen combineren met momenten van vrije tijd en vermaak – en echt, I salute you. Maar het is ook heel menselijk om daar niet in te slagen. We zijn min of meer geprogrammeerd om te presteren, om steeds nieuwe doelen te willen bereiken en successen te willen behalen: we willen resultaat zien in de vorm van cijfers, geld, diploma’s, promoties, privileges, aanzien, beloningen… en daar komt nog bij dat ons geleerd is om hard te werken. Aandacht besteden aan jezelf, aandacht die je in plaats daarvan naar productiviteit zou kunnen laten gaan, komt niet zo snel bij ons op: dat voelt nutteloos, egocentrisch en overdreven. Gewoon doen wat je moet doen, en het liefst zoveel mogelijk projecten in de lucht houden om jezelf op zoveel mogelijk manieren op de kaart te zetten en te bewijzen, en verder niet te veel klooien – dan komt het wel goed.
Behalve dan dat het op die manier lang niet altijd goed komt. Er zijn genoeg (jonge) mensen die met de snelheid van een jachtluipaard zichzelf voorbij zijn gerend om vervolgens tegen een beest van een burn-out op te knallen, en achteraf zeggen veel van hen hetzelfde: ik wilde alles tegelijk, wilde altijd maar meer, stond niet stil bij wat ik eigenlijk nodig had of bij de signalen die mijn hoofd en lijf gaven. Ik wilde presteren en dacht dat die rust vanzelf zou komen als ik op de top van mijn kunnen was aanbeland.
Maar als je tijdens zo’n klim niet af en toe blijft staan om van het uitzicht te genieten, water te drinken, je benen rust te geven en je schouders te ontspannen… dan blijft het een eeuwige klim en verander je zelf in de berg omdat je jezelf begint te bevechten in een strijd van wat je denkt te moeten, wat je wilt, wat je denkt te moeten willen… en wat je eigenlijk nodig hebt. En dan verandert je vliegende start plots in een vrije val van tien kilometer, waarna je nog heel lang op je rug blijft spartelen als een hulpeloze schildpad voordat je, ook net als een schildpad, weer heel frustrerend langzaam heel frustrerend kleine stapjes vooruit kunt zetten… met veel schuifelstapjes achteruit en intermezzo’s van blijven staan om niet weer onderuit te gaan.
En dat is waar selfcare om de hoek komt kijken. Selfcare is jezelf geven wat je fysiek, mentaal en emotioneel nodig hebt om te kunnen voldoen aan wat Het Leven – maar vooral ook jijzelf – van jou vraagt en verwacht. Het is wat je jezelf moet gunnen om te kunnen floreren – to thrive, zoals ze in het Engels zo mooi zeggen – en om je lekker in je vel te voelen, zodat je je werk goed kunt doen en je leven kunt leiden zoals jij dat wilt, inclusief een fijn sociaal leven, genoeg vrije tijd voor de hobbyprojecten die aan je trekken en genoeg rust. Dat betekent dat selfcare een veel groter plaatje is dan alleen geurkaarsen, pedicures en smoothies: het gaat niet zozeer over jezelf verwennen als wel over voor jezelf zorgen. Selfcare gaat over hoe je omgaat met stress, de balans vindt tussen werk en privé, over hoe je je lichaam gezond houdt en hoe je op je emoties let. Het gaat over wat je van jezelf mag, alles wat buiten de kaders valt van het afvinken van werktaken en het bikkelen voor school… maar ook over wat je doet om jezelf vooruit te helpen, en juist dat is vaak helemaal niet zo picture perfect. Het is soms ploeteren, vaak maar wat aanklooien, het is rommelig en ingewikkeld en soms heb je er helemaal geen zin in.
Selfcare heeft namelijk nog het meest te maken met eerlijk tegen jezelf zijn over wat je nu eigenlijk écht wilt, aankunt en nodig hebt… met wat je jezelf verschuldigd bent in plaats van collega’s, werkgevers, vrienden, familie of docenten. Selfcare betekent doen wat goed voor jou is, wat voor jou goed voelt, wat goed voor je is, waar dat innerlijke stemmetje om vraagt… en daar zit het probleem, want als puntje bij paaltje komt hebben we twee innerlijke stemmen. De één is lief, vriendelijk en heeft het beste met ons voor: dat is het stemmetje dat ons ingeeft dat we ”nee” moeten zeggen tegen een werkproject dat écht te zwaar is omdat het overwerk zou vereisen en je weet dat je dat fysiek en mentaal niet zult aankunnen… ook al wil je je werkgever geen reden geven om aan je capaciteiten te twijfelen en geen extra werk afschuiven op je collega’s. Dat stemmetje zegt ook dat het oké is om dat avondje borrelen of dat verjaardagsfeestje af te zeggen omdat je behoefte hebt aan wat tijd voor jezelf, ook al wil je de jarige niet teleurstellen. Dat stemmetje zegt om elf uur ’s avons tegen je dat je een uurtje mag lezen en vervolgens echt moet gaan slapen en dat je de volgende ochtend dankbaar zult zijn dat je hebt geluisterd. Dat stemmetje overtuigt je ervan om zelf een snelle, maar voedzame maaltijd in elkaar te flansen in plaats van eten te bestellen, dat stemmetje moedigt je aan om kritisch te kijken naar je werkmentaliteit of naar je sportgewoonten, zonder je te veroordelen. Dat stemmetje is je innerlijke cheerleader, je innerlijke yogacoach, of misschien is het zelfs wel de stem van je moeder of je beste vriendin of een stem à la ”wat zou Taylor Swift/Beyoncé/Michelle Obama doen.”
En dan is er nog dat andere stemmetje, waar we allemaal een hekel aan hebben. De stem van de innerlijke criticus, die vindt dat je niet moet zeuren, je tanden op elkaar moet zetten en door moet werken, afspraken moet nakomen en beter je best moet doen. Dat stemmetje is genadeloos hard voor je, praat je een schuldgevoel aan en gelooft niet in grenzen. Maar dat stemmetje heeft ook buien van laksheid: het overtuigt je ervan dat bij de snackbar bestellen, laat gaan slapen, de sportschool skippen, je spaarrekening plunderen en nóg een drankje nemen allemaal best kan. Deze hele theorie is geworteld in de psychologie van Freud over hoe je bewustzijn een middenweg moet zien te vinden tussen je impulsen en de dingen die je puur wilt omdat je ze wilt enerzijds en je doelen en ambities anderzijds. Oftewel… een middenweg van presteren en floreren én een beetje leuk leven.
Die middenweg? Dat is selfcare.
Je kunt dus een hele positieve, maar ook een hele negatieve invloed op jezelf hebben, en de crux is om dat ”lieve” stemmetje zodanig te leren ontwikkelen dat het luider wordt, dat het ”slechte” stemmetje gaat overstemmen… en dat het ook wat dingen van het slechte stemmetje leert. Het moet een selfcare-stemmetje worden, dat jou kan toespreken als het tijd is om op de rem te stappen, als je wordt meegesleept in een negatieve spiraal van gedachtes, als je dreigt te vervallen in een slechte gewoonte of als je jezelf uit het oog verliest. Het selfcare-stemmetje moet vriendelijk doch beslist genoeg zeggen ”dit gaan we niet doen, dat is niet goed voor ons” en net zo vriendelijk doch beslist kunnen zeggen ”dit is nu even het beste voor ons.” Dat stemmetje moet echter ook op de juiste momenten een oogje dicht kunnen knijpen en zeggen ”dit mag, dit is oké, dit kan geen kwaad” en het moet je op een gezonde manier motiveren: ”je kunt dit, je kunt dit aan en je kunt het nú aan, dus ga nog even door.” Dat stemmetje moet jou vertellen wat het beste voor je is en wat de beste keuze is. En dat gaat niet over één nacht ijs: je moet ernaar leren luisteren, zeker als je liever je eigen zin wilt doen en naar het impulsgestuurde deel van je brein wilt luisteren in plaats van naar dat intuïtieve stemmetje dat jou eigenlijk heel luid en duidelijk probeert te vertellen wat goed voor je is. Een voorbeeld: stel dat je normaal gesproken vier dagen in de week werkt en altijd op dezelfde dag, de woensdag, vrij bent omdat je van jezelf weet dat je die dag nodig hebt om uit te rusten en weer op te laden. Stel dat er een week is waarin je je vrije dag moet switchen omdat dat beter uitkomt vanwege je werkzaamheden: dan is je selfcare-stem, je intuïtie, degene die je vertelt of dat een goed idee is of niet. Je eerste ingeving is in dat geval misschien wel ”niet zeuren, gewoon switchen” maar dat is niet altijd een goed idee, en je selfcare-stem leert jou om open te staan voor wat voor jóu de beste optie is zodat je die vrije dag optimaal kunt benutten en ook op je werkdagen op je best kunt zijn.
Niets zweverigs aan, dus. Sterker nog: het is een ontzettend rationeel, normaal en natuurlijk iets om zo’n stemmetje te hebben.. alleen is ernaar luisteren vaak nog best lastig, terwijl dat juist het belangrijkste deel is. Je moet jezelf in de gaten houden om te voorkomen dat je tijdens een werkdag na je geplande eindtijd nog bezig bent, vergeet te lunchen of zonder pauzes aan één stuk doorgaat. Je moet erop letten dat je goed eet, goed slaapt, lekker beweegt, genoeg vrije tijd hebt en lekker in je vel zit om te zorgen dat je je dagen fijn door kunt komen en je werk goed kunt doen. Je bent geen machine, maar je kunt het wel zo zien: een machine moet goed geolied worden om lekker te kunnen blijven draaien… gebeurt dat niet, dan slaan de stoppen door, raakt de motor oververhit, gaat de behuizing roesten en de bedrading slijten. Maar als je goed oliet, af en toe een lapje eroverheen haalt, een likje verf geeft, de draadjes vervangt, op de resetknop drukt… dan kan zo’n machine het heel lang heel goed doen.
En Freud is niet de enige psychologische vergelijking die we kunnen maken. Het Indonesische lifestylemerk Sumbu plaatst op hun Instagram geregeld info over wat selfcare en welbevinden eigenlijk inhouden, en dat heeft veel te maken met de psychologie van onze hersenen en hormonen. Er zijn vier hormonen die sterk bijdragen aan ons geluksgevoel, en vanuit de positieve psychologie – de tak van de wetenschap die geluk en welbevinden bestudeert – is bekend dat je zogenaamde positieve interventie-activiteiten kunt doen om de aanmaak van die hormonen te stimuleren. Dat is een vorm van selfcare, aangezien je op die manier op een heel natuurlijke manier werkt aan je welbevinden. Neem bijvoorbeeld dopamine: dit stofje komt vrij wanneer je iets lekkers eet of een gevoel van productiviteit creëert door het afvinken van taken, maar het wordt ook aangemaakt wanneer je bewust selfcare-activiteiten onderneemt. Dopamine is het ”beloningsstofje:” het zorgt voor een gevoel van tevredenheid, en dat ontstaat bijvoorbeeld wanneer je heel bewust iets voor jezelf hebt gedaan. Het is het gevoel uit die reclame van huidverzorgingsmerken: because I’m worth it. Het effect van selfcare is dus daadwerkelijk voelbaar! Een ander voorbeeld van hoe je de aanmaak van dopamine kunt stimuleren is door je heel bewust te focussen op kleine overwinningen: dat kan met dankbaarheidslijstjes, door aan het eind van de dag te bedenken wat er fijn was of door heel bewust stil te staan bij waar je trots op en tevreden mee bent.
De andere selfcarestofjes zijn oxytocine, serotonine en endorfine. Oxytocine wordt ook wel het liefdeshormoon genoemd: uit onderzoek blijkt dat het opwekken van gevoelens van affectie pijnstillend en opvrolijkend kan werken. Daarom voel je je vaak beter als je tijdens een huilbui met een huisdier knuffelt, bij een doktersbehandeling in iemands hand knijpt of een avondje weggaat met vrienden, ook al voel je je niet zo top. Dit vertaalt zich vrij gemakkelijk naar selfcare: knuffel met je huisdier – heb je er geen, ga dan bijvoorbeeld met een alpaca wandelen of maak een fietstochtje naar een paardenwei – houd een spelletjesmiddag met vrienden of een filmavond met familie, of breng gewoon lekker wat tijd door met je partner. Serotonine is het subtiele stemmingshormoon: als jij aan lichaamsbeweging doet, een frisse neus haalt of mediteert, voel je je al snel beter omdat de aanmaak van serotonine in je bloed ervoor zorgt dat er meer positieve emoties vrijkomen die de negatieve emoties wat laten afzwakken. Endorfine ten slotte is een pijnstillend hormoon dat wordt aangemaakt wanneer je lacht of iets anders doet waar je vrolijk van wordt. Ze zeggen niet voor niets dat lachen het beste medicijn is, en dat klopt ook: als jij griep hebt en je ellendig voelt en je gaat Friends kijken of iets doen waar je blij van wordt, voel je je toch algauw beter omdat de positieve emoties het op dat moment overnemen. Aan het lachen worden gemaakt tijdens het bloedprikken of een andere nare medische behandeling werkt ook onmiddellijk verdovend, net zoals chocola helpt bij menstruatiepijn.
Elk van deze vier hormonen speelt een rol bij zelfzorg. Wil je meer dopamine en endorfine, doe dan iets wat je leuk vindt en waar je geen gevoel van verplichting bij hebt, of dat nou een seriemarathon is of een uurtje schilderen. Dopamine komt ook heel snel vrij in combinatie met andere activiteiten, omdat het je het gevoel geeft dat je iets hebt gedaan dat goed voor je was. De aanmaak van serotonine kun je stimuleren door bijvoorbeeld een wandeling te maken – serotoninepunten voor buitenlucht én beweging – en oxytocine komt vrij in positief contact met anderen, maar ook wanneer je een lijstje maakt van dingen die je tof vindt aan jezelf of een aantal positieve mantra’s opschrijft die je vervolgens voor de spiegel tegen jezelf uitspreekt: affectie en liefde voor en van jezelf zijn namelijk net zo belangrijk als voor en van anderen.
Maar we kunnen nog breder kijken. Er zijn vier selfcarestofjes, en elk van die hormonen correspondeert met het werken aan één of meerdere aspecten van jouw welbevinden. Volgens de Sumbu-benadering valt welbevinden uiteen in acht dimensies, en elke dimensie heeft eigen selfcare-activiteiten. Dit maakt ontzettend goed duidelijk hoe breed selfcare is: het heeft te maken met elk stukje van jou, met elk beetje van je leven en met alles waar jij aan kunt werken om te zorgen dat je er gelukkiger van wordt. Het interessante aan selfcare is dat het voor iedereen iets anders betekent, er voor iedereen anders uitziet en ook voor iedereen iets anders móet zijn: we hebben allemaal een fysiek, emotioneel, sociaal-affectief, spiritueel, persoonlijk, ruimtelijk, professioneel, ruimtelijk en financieel welbevinden… maar het ligt helemaal aan jou aan welk aspect je wilt werken en op welke manier je voor jezelf wilt zorgen. Selfcare gaat over voor jezelf bepalen wat voor mens jij wilt zijn en wat voor leven je wilt leiden, en daar geef je je eigen definitie aan, met eigen opvattingen over wat je wilt en kunt veranderen.
Dit is ook precies de reden dat selfcare vaak verre van glamoureus mooi of zelfs fijn is: selfcare betekent jezelf en je leven onderhouden, maar ook – en misschien wel vooral – werken aan waar je niet tevreden mee bent, en dat kan pijnlijk, confronterend of gewoon ontzettend moeilijk en helemaal niet leuk zijn. Maar het is wel iets waar je jezelf op de korte, maar zeker ook de lange termijn voor kunt bedanken. En dan heb ik het niet over blij zijn dat je vroeg bent gaan slapen of de afhaalchinees hebt geskipt.
Waar we het dan wel over hebben? Een hele caleidoscoop van dingen die je kunt doen om je eigen persoonlijke wellnesscoach te worden, als we dan toch dat plaatje er weer even bij willen halen – maar dan op een nuchtere, open manier.
Fysieke selfcare
Wat we al weten: op tijd gaan slapen, lichaamsbeweging en gezond eten (niet te vaak van Thuisbezorgd, de afhaal of gewoon van ongezond kaliber).
Wat het ook is: fysieke selfcare gaat over wat je lichaam nodig heeft en hoe je het dat kunt geven. Slaap je slecht? Zoek uit hoe dat komt, neem je verantwoordelijkheid om je slaappatroon te veranderen en als je het niet zelf kunt oplossen, ga dan naar de huisarts. Heb je een pijntje of kwaaltje waarvan je denkt – of hoopt – dat het niets is, maar waar je wel mee blijft zitten? Ga naar de dokter. Ben je ongesteld en voel je je rot? Neem een dagje vrij om even extra goed voor jezelf te zorgen. Heb je een ziekte waardoor je eens in de zoveel tijd een behandeling moet ondergaan? Stel het niet uit, maar doe het gewoon en wees daarna extra lief voor jezelf: neem de tijd om te herstellen en bij te komen. Werk je thuis? Kleed je dan wel aan zoals je normaal zou doen voor kantoor, maar skip de bh. Naar de sportschool of hardlopen niets voor jou? Probeer dan yoga, koop een fiets voor onder je bureau of zoek online trainingsprogramma’s op met eenvoudige oefeningen waar je wel een dagelijkse routine mee kunt opbouwen. Neem kooklessen of ga op zoek naar leuke recepten die je zou kunnen uitproberen als saaiheid en sleur de redenen zijn dat je vaak vervalt in een slecht eetpatroon. Ga naar een diëtist als je het zelf niet zo goed meer weet en wees realistisch als je aan je gewicht wilt werken: je hoeft niet alle suikers en calorieën af te zweren, als je maar wel eerlijk bent tegen jezelf over hoe gezond en goed je je voelt.
Bedenk dat rust talloze vormen kan aannemen: als jij af en toe behoefte hebt om eventjes gewoon op bed te liggen en je lichaam rust te geven, doe dat dan.Zorg dat je genoeg ”zone out”-momenten kunt inbouwen: als je werkdag voorbij is, ga dan als eerste even weg van je bureau – als je thuis werkt – of naar een fijne chillplek – als je thuiskomt uit werk – en zorg ervoor dat je met een boek, spelletje, serie, muziek of iets anders en iets te eten of drinken even kunt bijkomen. Je zult merken dat tijdens zo’n moment je gedachten op nul gaan en tegelijkertijd overal en nergens naartoe zwerven, en dat is precies de bedoeling: zo kan je brein even alles van zich af laten glijden en de ontspanningsmodus in gaan.Wees ook flexibel in hoe die ontspanningsmodus eruitziet: de ene avond breng je misschien het liefst in bed door met een marathon van je opgenomen programma’s en daarna een goed boek, en de volgende avond heb je misschien meer zin om lekker aan een hobbyproject te werken. Zorg dat je jezelf daarin niet in de weg zit: wees je bewust van de soort rust die je lichaam nodig heeft en geef dat.
En besteed aandacht aan hoe je je lichaam kunt verzorgen: dat selfcare over meer dan pamperen alleen gaat, betekent niet dat pamperen helemaal uit den boze is! Douche aan het eind van de dag en neem dan de tijd om werkstress en draaiende radartjes van je af te laten spoelen, en maak er daarna echt een moment van om jezelf na het afdrogen in te smeren: body butter, gezichtscrème, handcrème, wat je maar wilt. Zet een kop thee, trek een chilloutfit aan en plof na het douchen even lekker op bed met een muziekje, een boek – een visual novel-spelletje telt ook! – of een aflevering van Queer Eye of The Good Place. Ga in het weekend een stapje verder: ga naar de pedicure of manicure, neem een bad, neem een maskertje. Koop niet altijd maar dezelfde douchegels, maar doe jezelf ook badolie of een bruisbal cadeau. Lak je nagels, houd make up-middagjes, probeer nieuwe kapsels uit, leer jezelf (in)vlechten of ga naar de kapper en doe eens iets totaal nieuws. Het lijkt oppervlakkig en overdreven, maar we vergeten dat niet tevreden zijn met je lichaam of uiterlijk echt voor een hoop negatieve emoties kan zorgen en dat is doodzonde, dus doe dit voor jezelf: als je blij wordt van het kleurtje op je nagels, van je zachte huid, van hoe mooi je je haar vindt en hoe goed je make-up zit, van momentjes dat je met je volle aandacht bij je lichaam kunt zijn, dan is daar absoluut helemaal niets mis mee. Zie het als kleine dingetjes die je voor jezelf kunt doen om te zorgen dat je de grote dingen in je leven kunt tackelen.
Persoonlijke en intellectuele selfcare
Wat we al weten: tijd voor hobby’s en persoonlijke ontwikkeling.
Wat het ook is: dit is de beste, leukste en één van de meest voldoening gevende vormen van selfcare. Maar… makkelijk is anders, want als het gaat om aandacht besteden aan ons privéleven en bedenken hoe we onze vrije tijd willen indelen, dan vinden we dat nog vaak lastig. Heel simpel gezegd is persoonlijke selfcare alles wat je in je vrije tijd doet. Ingewikkelder gezegd is het alles wat je voor jezelf doet, zoals de juf of meester vroeger zei als je al je taken had gedaan en even iets ”voor jezelf mocht doen.” In persoonlijke selfcare zitten ook fysieke selfcare (lekker uitgebreid badderen of douchen) emotionele selfcare (iets van je af schrijven) sociale selfcare (iets leuks doen met vrienden) en spirituele selfcare (met je geloof of mindset bezig zijn) verankerd, en er zijn tal van manieren om dit te beoefenen.
Persoonlijke selfcare heeft veel te maken met dingen die je doet omdat je ze gewoon wilt doen en er plezier uit haalt. Het sleutelwoord is hier intrinsieke beloning: je doet het niet voor geld, voor cijfers, voor complimentjes of een ander soort schouderklopje vanuit je omgeving of de maatschappij, maar puur omdat je er zelf enthousiast van wordt. Je doet het omdat je hart er sneller van gaat kloppen, omdat je er een gevoel door krijgt alsof je zweeft, omdat je er een besef van geluk en tevredenheid door krijgt en omdat het goed voelt: jij bent zelf degene die je er een schouderklopje voor geeft, omdat je precies doet wat jij zelf wilt – zonder jezelf daarbij regels of restricties op te leggen. Persoonlijke selfcare is bijvoorbeeld die doordeweekse filmavond die je houdt, inclusief popcorn, gewoon omdat het kan. Het zijn de zaterdagen dat je lekker lummelt en de uurtjes laat wegtikken terwijl je met je telefoon in een la eindelijk dat verslavende spelletje uitspeelt. Het is het moment dat je je akoestische workflow-playlist – waar je af en toe ook een beetje simpel van wordt – verruilt voor een afspeellijst met al je favoriete nummers, of wanneer je een uur besteedt aan dat magische gevoel van nieuwe muziek ontdekken die je op het lijf geschreven lijkt. Het is heel bewust een totaal vrije dag plannen en die dag ook echt precies doen waar je zin in hebt. Persoonlijke selfcare is wanneer je na een dag werken ’s avonds met een kop thee achter je laptop kruipt om aan je blog te werken, aan je roman te schrijven, te tekenen, video’s te editten of wat het dan ook maar is wat je benoemt wanneer het over hobby’s gaat. Persoonlijke selfcare is tien verschillende projecten hebben en je van dag tot dag laten trekken door wat je het liefst wilt doen, of elke dag van de week toewijzen aan een project als je daar blij van wordt: persoonlijke selfcare is er gedurende de dag bewust voor kiezen om vanavond die ene serie te gaan bingen of om juist lekker een aantal uurtjes te hobbyen. Persoonlijke selfcare is heel bewust, heel actief zorgen dat je tijd vrijmaakt voor wat je leuk vindt om te doen, zodat je daar ook echt aan toe komt – of dat nou tv kijken, lezen, schrijven, tekenen, muziek luisteren of wat dan ook is – maar zonder het gevoel te geven dat iets móet.
Intellectuele selfcare is daar een verlengde van. We kunnen onszelf ontzettend verrijken door de dingen te doen die we leuk vinden, en je zult merken dat je door actief tijd te maken voor projecten jezelf ook prikkelt om die uitdaging steeds opnieuw op te zoeken en nieuwe doelen te bereiken. We zijn een soort caleidoscoop van wat we allemaal doen enerzijds en dingen die we zouden willen doen anderzijds. Intellectuele selfcare is dan ook wanneer jij ervoor kiest om dat nieuwe project uit te gaan werken dat al zo lang door je hoofd spookt, ook al heb je – zoals ondergetekende – al een boekenblog, een persoonlijke blog, een Tumblr-blog, een roman in de kinderschoenen, een andere roman in de herschrijfschoenen, een poëzieverzameling en tig ideeën voor korte verhalen. En met al die dingen die je doet kun je heel tevreden zijn, maar tegelijkertijd hebben we vaak een soort restless brain dat zich verder wil ontwikkelen en zo enthousiast wordt als een kind dat een ster krijgt van de juf wanneer het iets nieuws leert: ook dan worden er geluksstofjes aangemaakt – hallo dopamine – en die stofjes hebben op heel veel aspecten van ons welbevinden invloed, van zelfvertrouwen tot dagelijks plezier in het leven. Lees bijvoorbeeld poëzie of non-fictie, maakt niet uit of het gaat over feminisme, productiviteit of geschiedenis. Doe een cursus, kijk documentaires of gebruik het internet om meer te weten te komen over dingen die je interessant vindt. Denk na over wat je van bepaalde thema’s en vraagstukken vindt. Ook aan jezelf werken is een vorm van intellectuele selfcare: wat zou je nog over jezelf willen leren, aan welke vaardigheden zou je willen werken en hoe kun je jezelf nog beter leren kennen? Welke gewoontes zou je willen veranderen of aanleren? Zelfkennis en zelfinzicht kun je trainen, onder andere door veel dingen uit te proberen en door veel stil te staan bij hoe je in elkaar zit, wat je belangrijk vindt, wat je leuk vindt en goed kunt, en hoe beter je erin wordt, hoe gemakkelijker het voor je zal worden om die hartsnaren van je te blijven volgen waar ze je dan ook maar naartoe trekken… en dat is een heerlijk gevoel.
Spirituele selfcare
Wat we al weten: naar de kerk gaan.
Wat het ook is: over spirituele selfcare hebben we het niet vaak, en bij ”spiritueel” denken we eigenlijk altijd nog aan het geloof en naar de kerk gaan. Deels klopt dat, maar spirituele selfcare is een vel groter plaatje van mindset. Of die mindset nou gegrond is in een bepaalde religie of in een set principes die je vanuit je opvoeding hebt megekregen, maakt niet uit, maar jouw mindset is van enorme invloed op hoe je in het leven staat. Spirituele selfcare betekent in feite dat je jezelf leert om jezelf en je hoofd af en toe uit te zetten en je hart, je gevoel en je intuïtie te laten spreken. Dit is iets waar veel mensen zich te nuchter voor voelen, maar je zult merken dat je er al veel sneller dan je denkt toch mee bezig bent.
Dat klinkt eigenlijk een beetje tegenstrijdig: je mindset moet ervoor zorgen dat je je mind leert uitzetten? Ja, want mindset gaat niet alleen over dat je zaken als hard werken en ”niet lullen maar poetsen” vanzelfsprekend vindt – dat is er eigenlijk maar een heel klein deel van. Spirituele selfcare heeft eigenlijk veel te maken met emotionele selfcare: je mindset – of heartset, zo je wilt – is de stem van je gevoel en je intuïtie en zorgt ervoor dat jij grip kunt krijgen op je emoties en je diepere kern van verlangens, verdriet, angsten en mijmeringen. Je mindset is iets wat je enorm vormt: je hebt het vaak niet eens door, maar als je opgroeit, volwassen wordt, je ontwikkelt en verandert al naar gelang wat het leven op je pad brengt, heeft dat veel invloed op hoe je in het leven staat. Dat is namelijk waar het hier om gaat: hoe sta jij in het leven? Wat is je doel, jouw eigen persoonlijke zin van het leven? Ben je optimistisch, hoopvol, stel je je open en kwetsbaar op, voel je je vrij en authentiek? Hoe kijk je naar het leven, hoe veel vertrouwen heb je in wat er gebeurt, in het lot, in de mate waarin jij met je eigen keuzes je leven kunt sturen? Wat zijn je waarden in hoe jij door je leven heen wandelt en hoe bewaar je de balans tussen die verschillende waarden? Wat zou jij graag aan de wereld willen bijdragen, wat zou je willen achterlaten, wat voor impact zou je willen geven? Welke betekenis geef jij aan je leven en wat betekent geluk voor jou? Gaan je gedachten altijd alle kanten op of lukt het je om echt bewust in het moment te zijn en hoe belangrijk is dat voor jou? Maar ook: waar komen de antwoorden op die vragen vandaan? Heb je ze van je ouders meegekregen, heb je ze geleerd door hoe je leven tot nu toe is verlopen of komen ze uit een geloof of andere levensbeschouwelijke inslag?
Er zijn zo ontzettend veel manieren om naar het leven te kijken, zoveel dingen waar je in kunt geloven, en door te weten wat jouw diepe bodem is, jouw kern van waar je voor wilt staan en wat voor mens je wilt zijn, kun je veel rust voor jezelf creëren, veel lucht en licht in je hoofd omdat je daarmee je intuïtie vormt… en ook grip kunt krijgen op hoe jij een beter mens zou kunnen/willen worden of hoe je dingen zou kunnen veranderen. Het is soms wel een drempel om zo diep in jezelf te graven, maar het kan ook echt enorm veel opleveren. Als je gelovig bent, dan kan het je al ontzettend veel brengen om tijd vrij te maken om te bidden, een heilig boek te bestuderen of naar een gebedshuis te gaan: door uit je geloof de overtuigingen over te nemen waar jij je veilig en prettig bij voelt, raakt dat geworteld in je kijk op de wereld. Niet gelovig? Dan is dat misschien ook iets om stof tot nadenken uit te halen: waar geloof je dan wél in? Of probeer meditatie: dit is een goeie manier om de rust te nemen om jezelf te doorgronden en erachter te komen welke gevoelens en gedachten er vanuit de oppervlakte komen opborrelen. Je kunt ook een zogenaamde free writing-journallingtechniek gebruiken: kies dan bijvoorbeeld één van de vragen hierboven over hoe jij in het leven staat, zet een timer voor bijvoorbeeld vijf minuten en schrijf onafgebroken over wat er in je opkomt bij die vraag. Hoe beter jij jouw diepere laag kunt leren kennen, hoe meer je zult ervaren dat je echt kunt wortelen in het leven en jouw plaats daarin, en dat is een soort sereniteit en stabiliteit waar je ontzettend veel aan kunt hebben in de soms angstaanjagende chaos van alledag.
Emotionele selfcare
Wat we al weten: genoeg rust nemen en niet te gestrest raken.
Wat het ook is: heel leuk, dat ”genoeg rust nemen en niet te gestrest raken” maar dat is echt zo gemakkelijk nog niet. Als spirituele selfcare gaat over hoe jij je verhoudt tot het leven en de wereld en over jouw kijk op je plek daarin, dan gaat emotionele selfcare over, nou ja, jou en jouw relatie met jezelf en met je emoties. Wat voel je als je gestrest, boos, gekwetst, verdrietig, bang, gefrustreerd of teleurgesteld bent, hoe snel gebeurt dat, hoe uit zich dat en wat is dan voor jou de beste manier om ermee om te gaan? Als we het over innerlijke stemmetjes hebben, dan is die van onze emoties misschien wel de belangrijkste om naar te leren luisteren: durf eerlijk te zijn tegen jezelf over wat je voelt. Waar ben je gelukkig mee, en wat zit je dwars? Ben je ergens bang voor, heb je ergens spijt van, waar heb je moeite mee, wat zijn je zorgen, je wensen, je ”wat als”-gedachten? Wat hangt als een soort donderwolk of zwaard van Damocles boven je hoofd? Waar word je mee wakker en waar pieker je ’s avonds over en wat kun je daarmee doen?
Emotionele selfcare gaat vooral over jezelf heel bewust leren om stil te staan bij wat er eigenlijk allemaal gebeurt in je hoofd, hart en lijf. Vraag je bijvoorbeeld eens expliciet af: ”wat is op dit moment hetgeen waar ik me écht druk over maak of waar ik echt mee zit en hoe erg is dat eigenlijk écht?” Houd een stemmingsdagboek bij, of nog beter: een algemeen dagboek, alleen voor jouw ogen bestemd, waarin je alles van je af kunt schrijven, zonder remmingen of restricties. Je emoties, je gedachten, je frustraties, je verdriet… alles. Probeer dit ook als een soort stresslogboek te gebruiken: wat voel je als je gestrest bent, zowel in je hoofd als in je lijf? Rugpijn? Hoofdpijn? Subtiele hyperventilatie (vaak zuchten/gapen of het gevoel hebben dat je niet goed kunt zuchten/diep ademen)? Duizelingen? Waar komt het door en wat kun je doen om het op te lossen? Geef jezelf reflectieoefeningen: train je vermogen om je achteraf bewust te zijn van wat er in een bepaalde situatie goed ging en van wat er beter kon: had je anders kunnen reageren? Is er iets wat je wilt meenemen om de volgende keer anders te doen? Probeer inzicht te ontwikkelen in waarom jij reageert zoals je doet en sta stil bij de keuzes die je maakt wanneer je op een emotioneel moment iets zegt of doet: hoe kun je daarin groeien? Hoe bén je eigenlijk gegroeid, hoe ben je uit eerdere tegenslagen gekomen en wat heeft dat je geleerd? Welke complimenten kun je jezelf geven? Op welke dingen die je hebt bereikt of overwonnen ben je trots? Ook dankbaarheidslijstjes, lichtpuntjeslijstjes en lijstjes van waar je tevreden mee was gedurende de dag kunnen helpen, evenals kaartensetjes met quotes of kleine oefeningetjes erop die je even aan het denken kunnen zetten over een mooi inzicht of een mantra, en het zelf opschrijven van persoonlijke boodschappen voor jezelf is een ander voorbeeld. Daarnaast gaat het ook over je zelfbeeld: op welke momenten heb jij een boodschap voor jezelf en hoe vaak is die boodschap positief en hoe vaak juist negatief? Kun je de negatieve boodschappen onderscheppen en ombuigen, en kun je je vasthouden aan de positieve boodschappen?
Er zijn tal van oefeningen die je kunt doen om zo meer grip op te krijgen op je zelfbeeld en je reflectiviteit, en op de lange termijn ben je daar enorm bij gebaat. Emotionele selfcare betekent echter ook dat je je ervan bewust moet zijn dat je niet altijd maar je eigen psycholoog kunt zijn: schrijven kan enorm therapeutisch werken en ook andere dingen kunnen je helpen om meer licht en lucht in je hoofd te creëren, maar als jij het gevoel hebt er met jezelf niet uit te komen, dan is emotionele zelfzorg juist ook die ene confronterende therapiesessie over je depressie, die huilbui – sowieso is huilen soms precies wat je nodig hebt als het om emotionele selfcare gaat – tijdens het gesprek met je moeder over wat je niet fijn vindt aan jullie band of het keihard schreeuwen of in een kussen slaan. Emotionele selfcare kan heel positief zijn, bijvoorbeeld wanneer je een lijst maakt van al je sterke punten, maar ook heel lelijk en pijnlijk, bijvoorbeeld wanneer je een brief schrijft aan je vroegere of toekomstige zelf, aan een vriend met wie de band op de klippen is gelopen of aan iemand die het je heel zwaar heeft gemaakt. Het is waarschijnlijk de heftigste vorm van selfcare, maar ook de vorm waar je op de lange termijn het meest bij gebaat zult zijn en waar je het meest door zult kunnen groeien.
Financiële selfcare
Wat we al weten: sparen en geen geld over de balk smijten.
Wat het ook is: als het over geld gaat, is ons als kind ingeprent dat we niet te roekeloos geld moeten uitgeven en moeten zorgen voor een mooi spaarpotje, dat we altijd geld achter de hand moeten kunnen hebben voor onverwachte uitgaves en dat we goed moeten letten op onze vaste lasten. En verder… verder wordt er niet of nauwelijks over geld gepraat, want ”dat is niet netjes” en ”dat gaat niemand wat aan.” Tegenwoordig wordt het ons met de social media-lepel ingegoten dat het oké is om transparant te zijn over hoeveel je verdient en uitgeeft, over uitkeringen en budgetten, maar dat je ook scheve gezichten kunt krijgen als je vol trots verkondigt dat je een ton per jaar omzet met je onderneming. Er worden wenkbrauwen opgetrokken als je jezelf iets duurs cadeau doet en tegelijkertijd regent het ongevraagde adviezen, van beleggen tot bitcoins. En laat dat nou precies zijn waar financiële selfcare om gaat: je geldzaken regelen op een manier die voor jou fijn voelt.
Financiën: dat is überhaupt niet iets waar je snel aan denkt als het over selfcare gaat – maar dat we dat mooie plaatje stuk moeten slaan, hebben we inmiddels al wel bewezen. Het is misschien een wat lelijkere kant van zelfzorg, maar op de lange én korte termijn net zo belangrijk… en bovendien scoort het hoog op de schaal van zelfvoldoening. Er zijn namelijk maar weinig dingen zo rustgevend als weten dat je je geldzaken op orde hebt. Dat is dan ook een belangrijk deel van financiële selfcare: zorgen dat je geldzaken geen geldzorgen worden. Denk daarbij aan je belastingaangifte, maar ook aan de gewoonte van je kasboekje bijwerken door goed zicht te houden op wat er binnenkomt, wat eruit gaat en wat je moet overhouden. Houd je administratie op orde – een grote rotklus, maar o zo fijn als het gebeurd is – en kijk af en toe eens kritisch naar je spaarrekening: wat zijn je spaardoelen? Lukt het je om een buffer op te bouwen én toe te werken naar een mooie grote uitgave, bijvoorbeeld een vakantie of verbouwing? Heb je een plan voor het aflossen van leningen of hypotheken?
Dat brengt ons ook meteen bij het andere stukje financiële zelfzorg: eerlijkheid over het geld dat je wel… én niet hebt. Dat kan betekenen dat je nadenkt over jouw visie op geld: maakt het je gelukkig? Waarom wel of niet? Wat beschouw jij als financieel goed zitten en wanneer spreek jij van een geldprobleem? Wanneer vind jij dat je een guilty pleasure-aankoop mag doen en wanneer houd je je in? Iets confronterender wordt het wanneer je aan jezelf moet toegeven dat je geldgewoontes misschien niet heel best zijn en dat het tijd is voor een nieuwe strategie. Denk aan een striktere vorm van budgetteren, een plan maken voor het bezuinigen op bijvoorbeeld abonnementen of het inschakelen van schuldhulpverlening: niet romantisch, niet glamoureus, maar wel heel erg nodig… en zodra je het hebt gedaan, zodra je nieuwe stappen hebt genomen die misschien wél op een goeie manier rigoureus zijn, voel je je ook weer veel beter. Tegelijkertijd betekent financiële selfcare wat dat betreft ook dat je weet dat het oké is om van je geld te genieten. Dat Sophia Amoruso van mening is dat geld er veel beter uitziet op de spaarrekening dan aan je voeten – ze heeft geen ongelijk – betekent niet dat jij niet van je eerste salaris iets moois mag kopen waar je ook altijd emotionele waarde aan zult blijven hechten, en het betekent ook niet dat jij op payday niet eerst die gave jas, een nieuwe mediabox of een stapel boeken mag kopen voordat je de helft van je salaris braaf naar je spaarrekening sluist. Laten we wel wezen: geld is er niet alleen om ons in leven te houden, maar ook om een leuk leven te onderhouden – en om andere vormen van selfcare mogelijk te maken. Investeer in jezelf, babe!
Professionele selfcare
Wat we al weten: werk doen dat je leuk vindt.
Wat het ook is: selfcare associëren we niet zo gauw met werk, want werk heeft meer te maken met verplichtingen dan met ons… toch? Sommige mensen bestempelen zelfs werk doen dat ze leuk vinden al als ”onzin”, want er moet gewoon gewerkt worden om geld te verdienen. En dat is de eerste fout: als jij met tegenzin je werk doet, word je er absoluut nit gelukkiger van, en dan kan al het leuks in je privéleven daar nog niet tegenop boksen. Maar met alleen een baan bemachtigen van het kaliber ”had ik nit van durven dromen” kom je er jammer genoeg niet: professionele selfcare gaat namelijk ook enorm over hoe jij ervoor kunt zorgen dat je je werk kunt doen op een manier die voor jou goed voelt en die bij je past.
Er zijn hele boeken geschreven over alle factoren die bijdragen aan werktevredenheid en veel daarvan hebben te maken met selfcare en met wat jij zelf kunt doen om op je werk lekker in je vel te zitten. Dat begint met werk doen dat je ook daadwerkelijk leuk vindt, waar je op dagelijkse basis plezier uit haalt, waar je door uitgedaagd wordt en waarvan je het gevoel krijgt dat het een roeping voor je is, dat het past bij je gevoel van zingeving en bij je perspectief op de toekomst… oftewel, dat je op je plek zit. Maar als je eenmaal het gevoel hebt dat dat oké is, moet je er nog voor zorgen dat je dagelijkse werkritme fijn is. Dat heeft vooral te maken met je grenzen én je mogelijkheden aangeven: word je genoeg uitgedaagd of misschien overvraagd? Pas je in het team? Werken de afspraken over je werktijden, vrije dagen en dergelijke voor jou? Krijg je de vrijheid én de kans om te experimenteren, jezelf te profileren, projecten te initiëren of uit te voeren, fouten te maken en nieuwe dingen te leren? Heb je genoeg verantwoordelijkheid of wordt er te veel van je verwacht? Al die dingetjes waarvan jij merkt dat ze niet helemaal lekker zitten of waar je graag meer uit zou willen halen: stuur e-mails, ga met mensen praten, trek aan de bel en zorg ervoor dat je gehoord wordt. Het is de bedoeling dat jij je werk goed doet, dus dan moet er ook voor gezorgd worden – door jou, maar ook door de mensen met wie je werkt – dat je dat kúnt doen.
Kijk echter ook eens naar de wat kleinere dingen die jij in het kader van werk voor jezelf kunt doen. Vergeet niet om tijdens je werkdag vaak genoeg koffie, thee of iets anders lekkers te halen, vergeet niet om in je pauze even een blokje om te gaan of te socializen met collega’s en vergeet vooral niet om bewust aandacht te besteden aan een goeie werk/privébalans. Dat betekent dat je op tijd van je werk weggaat, maar ook dat je er heel bewust voor kiest om – als je geen werk doet waar ’s avonds plots nog een deadline of crisis kan ontstaan, zo wel: maak afspraken over jouw rol in die scenario’s – na werktijd niet meer naar je mail, naar takenlijstjes of naar je zakelijke telefoon te kijken zodat je de vrije tijd echt kunt gebruiken om vrij te zijn en op te laden. Werk je thuis, bijvoorbeeld omdat je ondernemer bent? Dan is dit nog belangrijker: denk goed na over je werktijden, stel werkplaylists samen, neem de tijd om een planning, een projectplan of een to do-braindump te maken – dit is echt selfcare ten top omdat het je hoofd zoveel leger maakt en je zoveel meer rust geeft – brainstorm over je zakelijke doelen en over je manier van werken… professionele selfcare draait er vooral om dat je bewust bezig bent met wat je werk voor jou betekent, hoe jij je werk wilt doen en wat je kunt doen om jouw workflow – of dat nou thuis is of op kantoor – kunt verbeteren zodat je geen kopzorgen hebt over wat er niet lekker gaat, maar ook daadwerkelijk juist kunt genieten van het feit dat je je werk goed doet én er plezier in schept.
Sociale selfcare
Wat we al weten: doe leuke dingen met anderen, maar zorg dat je ook alleen kunt zijn.
Wat het ook is: dit is absoluut één van de lastigste soorten selfcare, omdat het niet alleen met jou, maar ook en vooral met andere mensen te maken heeft. Je kunt niet altijd kiezen met wie je omgaat: in het geval van familieleden, collega’s en medestudenten moet je soms met dingen dealen waar je helemaal niet blij van wordt… maar vergis je niet:ook in vriendschappen gaat niet altijd alles van een leien dakje. Misverstanden, miscommunicaties, verschillende waarden en ideeën, verschillende richtingen en belangen: vriendschap is soms gewoon hard werken, net zoals het hard werken is om je staande te houden wanneer familieleden je overvragen of collega’s je niet begrijpen. Een open deur wat betreft sociale selfcare is dan ook: probeer mensen te vinden bij wie je je thuis voelt, mensen met wie het klikt en met wie het opbouwen van gezonde relaties geen onmogelijke opgave lijkt. Als je volwassen wordt, leer je de les dat dat niet automatisch je collega’s of medestudenten zijn en dat je het soms van hele andere kringen moet hebben: misschien vind je wel gouden metgezellen tijdens het uitgaan, online of in de ”scene” van een hobby als spoken word, bloggen of gamedesign. Er is lang niet altijd een peil op te trekken met wie onze paden kruisen en wat we daaraan over zullen houden, maar als je niet gezegend bent met een klik met de mensen die zich om je heen bewegen, probeer dan eens van scene te veranderen of je horizon misschien wat te verbreden.
Vriendschappen onderhouden werkt elke keer anders: daar zijn geen kant-en-klare tips voor te geven. Wel is het zo dat bewust investeren in een vriendschap ook voor jou ontzettend fijn kan zijn, en dat kun je bereiken door lekker gezellig naar de film of uit eten te gaan of gewoon rond te hangen. Het gaat echter niet alleen om dat liefdesstofje dat wordt aangemaakt door die gezelligheid: ook goede gesprekken over de band die je met iemand hebt – zowel de liefde als de frustraties daarin – of over echt diepere onderwerpen kunnen ontzettend fijn zijn. Daarnaast is je eigen morele vriendschapskompas een enorm belangrijke bron van sociale selfcare: hoe meer levenservaring je opbouwt, hoe meer je zult leren over wat vriendschap voor jou betekent en wat het voor jou wel, maar vooral ook níet is.
En dat brengt ons bij het volgende punt… want hoe meer zelfkennis je hebt over die onderwerpen, hoe beter je erin wordt om te bepalen wat jij op sociaal gebied nodig hebt. Sociale selfcare is bijvoorbeeld namelijk ook je relatie met sociale media: lekker scrollen of een post of story maken als je daar zin in hebt, maar ook: je Instagram en Facebook lekker laten liggen als je er geen zin in hebt of de apps van je telefoon af halen als je er klaar mee bent. Sociale selfcare betekent dat je je telefoon soms even helemaal weglegt om geen prikkels te krijgen terwijl je aan het werk bent of even met een boek of serie wilt ontspannen, dat je iemand belt omdat je over een bepaald onderwerp liever niet wilt appen – of dat je juist appt omdat je bellen niet zo fijn vindt. Eigenlijk heeft sociale selfcare veel te maken met jouw behoefte aan sociaal contact en met toegeven aan precies die eigen behoefte in plaats van aan een soort sociale wenselijkheid. Op het moment dat je heel bewust voor me-time kunt kiezen in plaats van voor een borrel met medestudenten of collega’s, een work-out met een vriendin of een etentje met familie, op het moment dat je zoiets kunt cancellen omdat je weet dat je er geen energie van zult krijgen en er alleen maar energie in zult moeten stoppen… dát is sociale selfcare, net zoals wanneer je het contact verbreekt met iemand met wie je allang klaar bent of iemand aanspreekt op claimerig gedrag waar jij niet gelukkiger van wordt. Tegelijkertijd is sociale selfcare ook dat bioscoopje omzetten in een etentje omdat je eigenlijk gewoon heel graag wilt bijkletsen en het dan zonde vindt om twee uur zwijgend naar een scherm te zitten staren, samen iets nieuws proberen omdat het dan minder eng is, uitspreken dat je het fijn vindt dat iemand er op een bepaald punt voor je is geweest, een fijne balans vinden in veel contact hebben en elkaar ruimte geven, of met plezier terugkijken op een vriendschap die inmiddels een natuurlijke dood is gestorven. Als je het voor elkaar kunt krijgen om je te omringen met fijne mensen met wie je fijne dingen kunt doen, die jou begrijpen en bij wie je geen toneelstukje op te voeren, mensen van wie je weet dat ze jou net zo goed willen behandelen als jij hen en die jou het gevoel geven dat ze de vrijheid die ze zelf willen bij het inrichten van de vriendschap ook aan jou willen geven, en als je het voor elkaar kunt krijgen om kritisch te blijven op hoeveel sociaal contact je nodig hebt om op een bepaald moment lekker in je vel te zitten, dan kun je daar heel veel positieve emoties uit halen die ook nog eens regelmatig terugkeren en heel stabiel aanwezig zullen kunnen zijn.
Ruimtelijke selfcare
Wat we al weten: wonen op een fijne plek.
Wat het ook is: ruimtelijke selfcare is misschien wel de meest onderbelichte vorm van zelfzorg: je denkt er niet zo gauw aan en beschouwt je woonplaats algauw als iets vanzelfsprekends, maar tegelijkertijd is dit eigenlijk iets heel belangrijks: waar je woont en hoe je omgeving is, heeft enorm veel invloed op hoe je van dag tot dag functioneert en op hoeveel manieren je je selfcare kunt inrichten… als jouw woonomgeving namelijk niet voldoet aan de selfcare-maniertjes die jij fijn vindt, dan is dat toch op zijn minst jammer.
Ruimtelijke selfcare draait er eigenlijk gewoon om dat je stilstaat bij hoe blij je bent met waar je woont en dat je bewust aandacht besteedt aan hoe je daar blijer van kunt worden dan je nu bent. Voel je je veilig in je woonplaats? Zijn er genoeg plekken waar je vaak komt, ken je er de weg? Ben je blij met je huis, met hoe het is gebouwd, met hoe het is ingericht, met hoe het is geverfd, met je meubels en tierelantijnen? Loop je wel eens door je huis en bewonder je dan hoe het eruitziet, word je daar dan gelukkig van? Als dat eigenlijk niet het geval is en je je eigenlijk niet fijn voelt of niet tevreden bent over waar je woont, dan is dat nog niet per se een reden om op stel en sprong een verhuisplan te gaan maken: het is namelijk ook juist een leuke en mooie vorm van selfcare om zelf te proberen van je huis (wat meer) een thuis te maken. Had je liever een tuin gehad, maar heb je een balkon? Maak er dan een project van om je balkon zo leuk mogelijk aan te kleden en er een zo fijn mogelijke plek van te maken en doe dat ook voor andere kamers waar je niet tevreden mee bent. Sloop een muurtje, verf een muurtje, verbouw je keuken, koop een nieuw bankstel, tik wat mooie kunst o p de kop, haal de vloer eruit, maak een nieuw behangetje, creëer een plekje voor jezelf – een mini-bibliotheek, een atelier, een schrijfkamer – waar je je helemaal in je element van…
…en geniet daar ook bewust van. Je woont niet alleen in je huis, je leidt er ook je leven en je leuke leven speelt zich daar af, dus maak het voor jezelf gemakkelijk om positieve emoties te katalyseren door waar je woont: ga lekker met een kop thee op je balkonnetje zitten, geniet uitgebreid van het feit dat je een bad hebt. Net vanuit het ouderlijk huis op jezelf gaan wonen? Koester je dan in de dingen die je daar niet had en nu wel – of dat nou een vaatwasser, een bed met afstandsbediening, een eigen verzameling planten of een extra boekenkast is. En doe hetzelfde als je naar buiten gaat: geniet van de sfeer in de stad waar je woont en geniet van het feit dat je daar woont, ga op verkenning in je wijk, ga wandelen in een natuurgebied in de buurt, ontspan, laat je inspireren… laat die positieve emoties die kunnen vrijkomen, gewoon doordat je geniet van de plaats waar je woont en wat die te bieden heeft, niet zomaar aan je voorbijgaan!
Selfcare heeft uiteindelijk maar heel weinig te maken met Pinterest-collages van bubbelbaden, dampende koppen kruidenthee, tijdschriften tussen beddengoed, me-time omcirkeld in de agenda en meditatiekaarsen: dat is een trend waarvan we met z’n allen hebben besloten het selfcare te noemen. Selfcare is een enorm breed spectrum van hoe jij zelfliefde kunt beoefenen. Het is een constant bewustzijn van wat je hoofd, hart en lichaam je proberen te vertellen en erachter zien te komen waar je naar moet luisteren zodat jij vanuit je bubbeltje zorgt dat je het leven een beetje aankunt en er ook nog eens een beetje gelukkig van wordt. Het is géén copingsmechanisme en ook geen escapisme: het voorkomt juist dat je vlucht in coping, omdat het gaat over gezonde en vruchtbare manieren om ergens mee om te gaan en het heeft als doel jou een leven te helpen opbouwen waaraan je niet wilt of hoeft te ontsnappen.
Dat is ook precies waarom het geen ”one size fits all” is, maar er voor iedereen anders uitziet: voor de een zijn het gewoontes, voor de ander is het elke keer iets anders. Voor de één zijn het honderd kleine momentjes gedurende de dag, voor de ander is het zo geautomatiseerd dat je er al niet eens meer echt bij stilstaat – behalve op die momenten dat je heel bewust iets voor jezelf doet. En dat is prima: zolang je ervoor kunt zorgen dat de dingen die jij voor jezelf doet je ook daadwerkelijk een goed en fijn en opgepept en gemotiveerd gevoel geven, zijn er geen regels om je aan te houden. Er zijn geen handboeken of checklists voor en al die ”25 tips”-artikelen kunnen je hooguit inspireren om je eigen rituelen te vinden die voor jou werken. Er is geen goed of fout.
Het is geen luxe, maar een vanzelfsprekende vervulling van een levensbehoefte: juist door te werken aan een lekkere versie van jezelf kun je werken aan een lekkere versie van je leven en je lekker voelen terwijl je doet wat er van je verwacht, gevraagd en verlangd wordt. Veel van wat we doen, zullen we misschien niet eens als selfcare definiëren, maar gewoon als dingetjes die we fijn vinden om te doen, of dat nou in de zon zitten is of één keer per week badderen. We noemen het me-time, lichtpuntjes, persoonlijke verzorging, vrije tijd, gezond blijven, zelfhulp, heimelijke genoegens, bubbelritueeltjes… en hoe je het ook noemen wilt, het is een heel spectrum van rust, ontspanning, persoonlijke ontwikkeling, empowerment, verrijking, jezelf gelukkig maken en doen waar je blij van wordt; een heel universum van ontdekken wat voor jou werkt en doen waar jij je oprecht beter van gaat voelen omdat het goed voor je is. Je hoeft niet lang te zoeken om erachter te komen dat tal van onderzoeken naar geestelijke gezondheid, arbeidsethos en geluk hebben uitgewezen dat dat hele spectrum ontzettend belangrijk is voor ons algemeen welbevinden, en het recht op vrije tijd is niet voor niets wettelijk vastgelegd.
In één ding hebben de clichés namelijk wel gelijk: selfcar ís inderdaad een goede manier om te dealen met de hectiek van werk, sociale levens, eisen di we aan onszelf stellen en een altijd maar doordraaiend brein. Maar we moeten af van twee dingen. Ten eerste: het idee dat het egoïstisch is. Juist door die aanname worden mensen die juist zo sterk de behoefte hebben aan tijd voor zichzelf onzeker, en dat is waar het misgaat. Juist door die mentaliteit het patroon van te veel van onszelf vragen en verwachten op gang. Gelukkig kunnen we dat oplossen door met het tweede ding te stoppen: we moeten af van dat roze, fluffy labeltje ”self-care” – logisch dat mensen dan zeggen ”een dagje wellness? Dat doe je maar in het weekend” – en terug naar de overtuiging dat de tijd nemen om dingen te doen waar je hart van gaat vlinderen en waar je hoofd een tevreden gevoel van krijgt – hoe dat er dan ook voor jou uitziet – geen schande is, en dat we dat juist moeten aanmoedigen, omdat dat de sleutel is tot florerende mensen.
Verder lezen?
This Is What ‘Self-Care’ REALLY Means, Because It’s Not All Salt Baths And Chocolate Cake
Your Self-Care Is Bullshit
What Does ”Self-Care” Really Mean?
45 Simple Self-Care Practices For A Healthy Mind, Body & Soul
