Privileged. Zo heette de serie met een hele jonge Lucy Hale in één van de hoofdrollen die zo’n twaalf jaar geleden op tv was. De show ging over een journaliste die opgescheept wordt met een baantje als privélerares voor twee rijke en vooral verwende meiden en de titel is me altijd bijgebleven. Ik weet nog dat ik het toen al een gedurfde naam vond voor een serie omdat het zo confronteert met wat we nu nog steeds kennen als financieel privilege – of, met een mooi Nederlands woord, voorrecht. Maar privilege gaat over nog veel meer dan geld alleen: juist in deze tijd komen we erachter hoe groot de rol is die het speelt als het gaat om huidskleur, gender, geaardheid en gezondheid. En juist nu is het zo belangrijk dat we ons verdiepen in die begrippen, dat we proberen te begrijpen wat het inhoudt om bevoorrecht of privileged te zijn, en dat we proberen stil te staan bij wat wij juist vanuit dat privilege zouden kunnen doen om anderen te helpen. Oftewel: tijd voor #EducateYourself.
Privilege
Als we in het woordenboek kijken, betekent privilege ‘’bijzonder recht voor een bepaalde persoon of groep personen.’’ Voorrecht dus. Kijken we naar dat woord, dat al wordt genoemd als synoniem van ‘’privilege’’, dan gaat het om ‘’een recht dat (de meeste) anderen niet hebben.’’ En hier wordt het interessant: een ander mogelijk synoniem is volgens het woordenboek namelijk ‘’vrijbrief.’’ Een vrijbrief voor iets krijgen betekent dat je, zoals Margaret Atwood heel mooi beschrijft in The Handmaid’s Tale, ‘’vrijheid om’’ of ‘’vrijheid van’’ krijgt. Oftewel: een vrijstelling dan wel vrijheid. Je zou het kunnen zien als positieve discriminatie: vanwege je gender, afkomst, geaardheid, inkomen of gezondheid heb je bijna automatisch toegang tot bepaalde zaken en hoef je voor andere zaken nooit bang te zijn.
Privilege betekent dat je jezelf nooit bepaalde vragen hoeft te stellen en je over bepaalde dingen nooit zorgen zult hoeven maken. Het betekent dat je voldoet aan de norm waarop de samenleving is gebouwd: de norm van redelijk welvarende, witte, heteroseksuele, cisgender, gezonde, niet-gehandicapte mensen. Het betekent dat je de regel bent in plaats van de uitzondering. Privilege betekent echter níet dat jouw problemen, zorgen, worstelingen en moeilijkheden niets voorstellen of gebagatelliseerd worden, en het betekent ook niet dat jij alleen maar champagneproblemen hebt vergeleken met wat andere, minder bevoorrechte mensen op hun bordje krijgen. Het betekent simpelweg dat jouw problemen niet voortkomen uit geld, geaardheid, gender, gezondheid en/of afkomst en dat je weinig tot niet stilstaat bij mensen die deze problemen wél hebben. Aan voorrecht kun je weinig doen: dat is simpelweg hoe de sterren stonden toen je geboren werd. Maar je kunt wel zorgen dat je je bewust bent van je privilege en van het feit dat anderen jouw privileges niet hebben.
Wit privilege
Laten we even vooropstellen dat geen enkele vorm van privilege of voorrecht belangrijker is om te bestrijden: als het misbruikt wordt, zijn de gevolgen voor minder bevoorrechte mensen enorm schadelijk en het is voor alle groepen belangrijk dat zij gezien, gehoord, erkend en begrepen worden: dat is immers het uitgangspunt van de maatschappij zoals we die allemaal graag zouden willen houden. Dat gezegd hebbende, we mogen ook niet onderschatten hoe heftig en beladen de kwestie van wit privilege momenteel is. De Black Lives Matter-beweging in Amerika is sterker dan ooit, en ook op andere plekken ter wereld staan we met z’n allen massaal op tegen racisme. En dat is goed, want wit privilege – het gevolg van institutioneel, systematisch racisme en de oorzaak van witte suprematie, oftewel het misbruik van de macht van witte mensen ten koste van mensen van kleur – is na het geven van podia aan de stemmen en verhalen van mensen van kleur ons belangrijkste wapen in deze strijd.
Wit privilege betekent dat je nooit anders behandeld bent vanwege je huidskleur. Het betekent dat je nooit kansen zijn ontzegd op onderwijs en werk vanwege je afkomst. Het betekent dat je nooit bang hebt hoeven zijn voor de politie of hebt hoeven leren wat je moest doen als je ooit zou worden aangehouden. Wit privilege betekent dat je misschien niet goed begrijpt waarom Zwarte Piet racistisch zou zijn, dat je denkt dat het met ‘’dat racisme’’ allemaal wel meevalt omdat jij het niet ziet of omdat jouw vrienden van kleur het niet ervaren. Wit privilege betekent dat je er misschien nog nooit bij hebt stilgestaan dat fragmenten uit de Nederlandse geschiedenis en cultuur, zoals Zwarte Piet, slaven die door de VOC verhandeld werden en ons koloniale slavernijverleden, helemaal niet zo passen bij de tolerantie waar Nederland vandaag de dag voor wil staan. Wit privilege betekent dat je misschien na één of twee keer #blacklivesmatter posten weer doorgaat met je dagelijkse dingen omdat het voor jou niet aan de orde van de dag is. Het betekent dat je aan iemand van kleur vraagt waar hij of zij vandaan komt zonder te beseffen dat diegene ook gewoon in Nederland geboren zou kunnen zijn. Wit privilege gaat over voor jou onschuldige grapjes maken die wel ten koste gaan van iemands cultuur of afkomst, over vinden dat ‘’racisme ook echt overal bij gehaald wordt’’, over er niet bij stilstaan dat alleen witte poppen en de potloden en viltstiften met een beige-achtige ‘’huidskleur’’ geen recht doen aan de diversiteit van achtergronden en huidskleuren in de samenleving. Het gaat over een soort collectief geheugen van vooroordelen jegens niet-witte mensen (wat vaak al heel vroeg begint), over het gebruiken van ‘’blank’’ in plaats van ‘’wit’’ terwijl dat een verkeerde boodschap afgeeft, over het idee dat in Nederland geen racisme is terwijl hier ook heftige problematiek speelt en óók sprake is van onderliggende privilegesystematiek, (bijvoorbeeld bij de overheid die etnisch profileert, in de gezondheidszorg waar zwangere vrouwen anders worden behandeld als ze van kleur zijn, in het onderwijs aan kinderen uit kansarme wijken), over ‘’geen kleur zien’’ en ‘’all lives matter’’ terwijl daarmee het culturele erfgoed van de kleur en de dreiging voor de levens en kwaliteit van leven van zwarte mensen wordt uitgevlakt. Het gaat over de redenering ‘’het is erg dat er zwarte mensen vermoord worden, maar de plunderingen en rellen moeten stoppen’’ in plaats van de redenering ‘’het is erg van de plunderingen en rellen, maar het vermoorden van zwarte mensen moet stoppen.’’
Wit privilege is ontzettend breed: het is een maatschappelijk systeem dat zo sterk aanwezig is in hoe we leven dat je je van heel veel dingen niet bewust bent. Het heeft veel vaker niet dan wel met regelrechte discriminatie te maken: ook als jij bent opgegroeid met de overtuiging dat iedereen gelijk moet worden behandeld, dat discriminatie fout is, dat huidskleur er niet toe doet en dat het vanzelfsprekend is om hetzelfde om te gaan met mensen van kleur als met witte mensen, kan je witte privilege je parten spelen. Waar het vooral om gaat, is dat jij vanuit jouw eigen bubbel mensen van kleur misschien – want niet bij iedereen ziet wit privilege er hetzelfde uit – over het hoofd ziet, dat je tijdens je leven weinig tot geen reden hebt gehad om stil te staan bij hun perspectief en dat je onbewust meer gericht bent op witte mensen. Nogmaals: wit privilege is niet hetzelfde als racisme, net zoals geaardheidsprivilege niet betekent dat je transfoob bent. Het betekent puur dat je bepaalde dingen niet weet omdat je er nooit bij hebt stilgestaan en jezelf moet proberen te stimuleren om te leren.
Wat kun je doen?
Ga, als je fysieke en geestelijke gezondheid het toelaat en je je er oké bij voelt, naar een demonstratie. Spreek je uit: deel niet alleen hashtags, maar schrijf je eigen stukken en deel content van mensen van kleur zodat zíj een podium krijgen. Verdiep jezelf in wat wit privilege betekent: er zijn ontzettend veel sites, Instagramaccounts en video’s met heldere uitleg. Deel dit dan ook weer om andere mensen ook te helpen verder te leren. Begrijp je iets niet? Ga dan op zoek naar het antwoord, stel vragen: wees niet bang om te leren en om van andere perspectieven te leren, en durf ook toe te geven dat je het mis had of je mening hebt bijgesteld. Teken petities, zoals deze voor racisme en privilege als deel van het onderwijscurriculum en deze tegen de verlaging van straffen voor politiegeweld in Nederland. Bedenk ook: je hoeft het niet per se met alles eens te zijn. Belangrijker is dat je andere standpunten en argumenten wel kunt begrijpen – en maak daarin onderscheid: racisme en wit privilege is geen debat. Hoe de strijd tegen racisme en wit privilege vorm moet krijgen, wel. Ga het gesprek aan met mensen in je omgeving, juist ook als zij er anders over denken dan jij. Laat het niet wegebben: blijf delen, blijf ermee bezig en blijf je bewust van hoe het in jouw gedachten en in jouw leven een rol speelt. Je hoeft jezelf er niet om te veroordelen: stel je in plaats daarvan open om te leren en het beter te doen. Realiseer je hierbij dat het onmogelijk is om ooit écht te begrijpen hoe het voor mensen van kleur is om dag in dag uit geconfronteerd te worden met wit privilege en racisme, maar dat je in ieder geval wel je best kunt doen om te doen wat je kunt.
Lees- en kijktips
How White People Can Hold Each Other Accountable to Stop Institutional Racism – Elly Belle, Teen Vogue
An Intimate Look At The Activists Involved In The Black Lives Matter Movement – Kate Bubacz, BuzzFeed News
73 Black Authors We’re Reading in 2020 – Marilyn la Jeunesse & Kelsey Borovinsky, Teen Vogue
Disney Crew Members of Color Sharing Their Stories
The Difference Between Abolishing and Defunding the Police
Yvette Nicole Brown Explains Black Lives Matter
The Hate U Give en On the Come Up van Angie Thomas
The Help van Kathryn Stockett
Dear Martin van Nic Stone
Dear White People – Netflix
When They See Us – Netflix
Wit is ook een kleur – NPO Start
‘Haal omstreden series en films niet weg, maar laat de kijker er wat van leren’ – NOS
Kerry Washington Explained Why Black History Doesn’t Start With Slavery, And I Need Every Parent And Teacher To Hear This – Terry Carter, BuzzFeed
19 Pictures That Prove That No Single Protest Is Too Small – Dave Stopera, BuzzFeed
Here are some petitions you should sign to support the Black Lives Matter revolution – That’s What She Said.nl
12 Black Educators Who Changed History That We Should All Know About – Jamie O’Killian, Bored Teachers
As ’The Help’ Goes #1 on Netflix, Critics Speak Out and Offer Better Movies to Stream – Zack Sharf, IndieWire
Racisme en discriminatie in Nederland: dit zijn de cijfers – NOS
12 Books Written by Black Women That Should Be Required Reading – Kristine Cannon, SheKnows
These Pictures Show The Huge Differences Between Protesting While White Vs Protesting For Black Lives – Matt Stopera & Dave Stopera, BuzzFeed
I Can’t Take This Jersey Off – BuzzFeed
Dear White People, Please Stop Pretending Reverse Racism Is Real – Manisha Krishnan, VICE
Black is not a bad word: Why I don’t talk in code with my children – Adelaide Lancaster, RaceConscious
Met deze koloniale taal stoppen we – Seada Nourhussen, OneWorld.nl
https://www.withuiswerk.nl/
https://www.oneworld.nl/
Instagramaccounts: @courtneyahndesign, @vicboat, @veelgehoord, @blackandembodied, @rupikaur, @wastefreemarie, @wanderandwonder.studio, @privtoprog, @mengwe, @gretaktaylor
Andere soorten privilege
Wit privilege is veelomvattend, beladen en actueel: daarom gaat het grootste deel van dit artikel daarover. Toch is het lang niet de enige vorm van privilege waar we het over moeten hebben. Zo is er financieel en economisch privilege: je kunt je realiseren dat je al bevoorrecht bent door in een land als Nederland te wonen, met veel sociale zekerheid en een relatief lage armoedegrens. Financieel bevoorrecht zijn, bijvoorbeeld doordat je opgroeit in een gezin met veel geld of een succesvolle baan hebt met een hoog inkomen, is ook iets om over na te denken. Financieel privilege is een vrijbrief voor geldzorgen en luxeproblemen: jij vraagt je bijvoorbeeld af van welke streamingdienst je iets wilt kijken – omdat je een abonnement hebt op Netflix, Videoland, Disney+, Amazon Prime, Apple TV+ én STARZ – terwijl iemand anders misschien moet kiezen tussen extra boodschappen of een paar schoenen. Dit betekent niet dat je meteen heel veel geld moet gaan doneren of heel minimalistisch moet gaan leven, maar het loont wel om te bedenken dat je het goed hebt. Denk bijvoorbeeld ook aan zaken als veganisme: dat is iets wat niet iedereen zich kan veroorloven. Daarnaast is geloof een privilege dat vaak over het hoofd gezien wordt: als je christelijk of atheïst bent, voldoe je eerder aan de maatschappelijke norm wanneer je moslim of joods bent. Dit is echter relatief: elk geloofshuisje heeft zijn kruisje, weten we inmiddels, en ook christelijke mensen moeten hun geloof vaak genoeg verdedigen – maar dat is op een ander niveau dan vaak voor andere religies geldt.
Privilege kan ook over een heleboel andere dingen gaan die misschien maar klein lijken. Je bent bevoorrecht als je ouders nog bij elkaar zijn, als je weinig of geen mensen hebt verloren, als je goed kunt leren en studeren, als je een goede jeugd hebt gehad met veel gezonde relaties. Je bent bevoorrecht als je weet wat je graag wilt en wat je goed kunt en als je weinig ellende hebt hoeven meemaken: het is als zo’n soort Over de Streep-spel, waarbij elke keer dat je kunt blijven staan je meer ‘’privilegepunten’’ oplevert en je meer bewust maakt van hoe… gemakkelijk je het eigenlijk hebt.
En dat brengt ons ook bij een paar vormen van privilege die wat meer in de buurt komen van wit privilege. Volgens veel theorieën kom je er in de huidige moderne wereld het beste vanaf als je een witte, heteroseksuele, cisgender, gezonde man met een gemiddeld tot bovengemiddeld inkomen bent: dat levert je de minste ellende vanuit de samenleving op. Hier zie je al een aantal dingen in terug: geaardheid en gender bijvoorbeeld. Genderprivilege houdt in dat je nooit vraagtekens hebt hoeven zetten bij je genderidentiteit en dat je bijvoorbeeld, geboren als vrouw, je altijd vrouw hebt gevoeld zonder enig verlangen om naar het mannelijke of non-binaire te neigen. Dat betekent dat je waarschijnlijk nooit met het verkeerde gender bent aangesproken, nooit bent gediscrimineerd of buitengesloten op basis van je genderidentiteit, nooit hebt geworsteld met de keuze voor het heren- of damestoilet of een heren- of damesmodeafdeling en dat je je nooit ongelukkig hebt gevoeld over de biologie van je lichaam. En zo werkt het ook met geaardheid: als je heteroseksueel bent in plaats van queer (het spectrum van homo-, bi-, pan- of aseksueel of iets anders: queer betekent niet-hetero en wordt ook gebruikt als je je liever niet wilt vastleggen op één geaardheidsidentiteit), stuit je maatschappelijk gezien op minder weerstand en meer acceptatie. Geaardheidsprivilege betekent dan dus dat je je niet hoeft af te vragen op wat voor mensen je valt, omdat het altijd vanzelfsprekend voor je is geweest dat je hetero bent. Je hoeft niet uit de kast te komen, omdat je voldoet aan het heteroplaatje dat mensen vrijwel automatisch hebben wanneer ze iemand ontmoeten.
Dan zijn er nog twee andere soorten voorrecht. Het eerste is mannelijk privilege, waarbij je het simpelweg makkelijker hebt omdat je een man bent. Dit is een kwestie die bijna net zo groot en belangrijk is als die van het wit privilege, en het is dan ook beter om daar apart dieper op in te gaan, maar wat je moet weten is dat vrouwen vaak veel meer bezig zijn met zaken als dreiging, uiterlijk, zichzelf bewijzen en stereotypes doorbreken dan mannen, die al sinds het begin der tijden worden gezien als ‘’het sterke geslacht’’ en die in maatschappelijk opzicht veel dingen mee hebben.
De laatste vorm van privilege is gezondheidsprivilege: het is een enorm voorrecht wanneer je geen psychische klachten, chronische ziekte of beperking van cognitieve (zoals ADHD of dyslexie) of fysieke aard hebt. Dit is een heel specifiek soort privilege, waarbij je je bijvoorbeeld niet hoeft af te vragen of je een restaurant of winkel wel in kunt met je rolstoel, niet bang hoeft te zijn voor moeilijkheden met je hulpmiddelen of medicijnen wanneer je een vliegreis maakt en dat je op vakantie niet alles tot in detail hoeft uit te zoeken vanwege de rolstoeltoegankelijkheid en je eigen capaciteiten. Het betekent dat je werk- of studiemogelijkheden niet hoeft te laten schieten omdat een kantoor of schoolgebouw geen lift heeft. Het betekent dat je je geen zorgen hoeft te maken over wat een werkgever van je beperkingen en hulpbehoefte zal vinden en het betekent dat je nooit of bijna nooit iets hoeft te skippen omdat het je te veel energie zou kosten. Het betekent ook dat je gewoon zorgeloos naar een demonstratie kunt gaan zonder bang te zijn dat je overprikkeld raakt, terwijl andere mensen dolgraag zouden willen protesteren maar dat simpelweg niet kunnen. Gezondheidsprivilege, of ability privilege zoals het in het Engels heet, komt voort uit het feit dat het maatschappelijk systeem is ingericht op valide mensen, en dat maakt het tot een steeds opvallender probleem.
Intersectioneel allyship
Privilege betekent dat je de luxe hebt van bepaalde problemen niet hebben. Dat betekent echter niet dat het over het hoofd zien van de problemen van mensen van kleur, mensen die queer of genderqueer of van het andere geslacht, mensen die het financieel minder makkelijk hebben, mensen met een ziekte of handicap óók een luxeprobleem mag zijn. Privilege betekent óók dat je dingen als vanzelfsprekend beschouwt die dat voor mensen zonder jouw privilege helemaal niet zijn: denk aan steun in je relatie, een baan vinden enzovoorts. De reden dat privilege een krachtig wapen kan zijn in de strijd tegen seksisme, racisme, validisme en genderdiscriminatie is dat wij in staat zijn om kritisch te kijken naar wat het voor ons betekent om wit, hetero, mannelijk, cisgender, gezond en/of anderszins bevoorrecht te zijn en hoe we dat kunnen gebruiken om onze samenleving inclusiever en rechtvaardiger te maken. Een spijkerhard, maar ontzettend belangrijk feit is namelijk: mensen met privilege hebben ook macht. Juist daarom moeten de mensen met privilege deel zijn van de revolutie: wij hebben de power om dingen te veranderen in ons systeem. Privilege betekent voldoen aan de norm, en de minder bevoorrechte mensen hebben ons nodig om die norm omver te werpen en te veranderen. Daarbij gaat het niet alleen om het systeem dat anders moet, maar ook en juist om de gewone mensen die collectief anders moeten gaan denken: er is een geluid vanuit de massa nodig om het systeem te veranderen, en wij moeten laten zien dat die massa niet alleen bestaat uit mensen die als ‘’minderheden’’ worden gezien, maar dat ook wíj het anders willen. We moeten voor onszelf bepalen wat privilege inhoudt en hoe we dat kunnen gebruiken om betere mensen te worden en het beter te doen, omwille van degenen naar wie onvoldoende geluisterd wordt.
Met andere woorden: kennis van privilege helpt je om een bondgenoot te worden van mensen wiens problemen wij niet hebben, maar ons wel moeten aantrekken. Dat betekent ook dat we inclusief en intersectioneel moeten denken: we hebben het hier niet over rechtlijnige privileges en eenduidig activisme. Mensen van kleur zijn niet alleen van kleur: binnen de gemeenschap van bijvoorbeeld zwarte mensen zijn er ook mensen die queer, genderqueer of gehandicapt zijn. Zij hebben het vaak extra moeilijk en worden vaak ook enorm over het hoofd gezien, terwijl hun bestaansrecht, hun verhalen en hun stemmen net zo belangrijk zijn: in dat opzicht geldt ‘’all lives matter’’ wél, want het gaat niet alleen om de levens van mensen van kleur, maar ook om de levens van queer, genderqueer, gehandicapte en andere mensen van kleur. Lees bijvoorbeeld dit verhaal van een zwarte jongen met autisme, voor wie revoluties en veranderingen net zo belangrijk zijn, en dit artikel over hoe zwarte vrouwen óók te maken hebben met politiegeweld. En als we het hebben over Pride Month en bedrijven geven de boodschap af dat iedereen bij hen welkom is, dan verwachten we ook dat ze hun deuren openzetten en oprijplaten uitleggen voor mensen met een rolstoel. Filmpjes waarin belangrijke verhalen worden verteld moeten ondertiteld zijn, zodat ook mensen met een gehoorbeperking #EducateYourself kunnen toepassen. Reclamecampagnes moeten niet alleen modellen van kleur casten, maar ook modellen van kleur mét een beperking of een queer genderidentiteit.
Wees je ervan bewust dat jouw privilege ontzettend breed is en dat je feminisme moet gaan over alle vrouwen die zich identificeren als vrouw: vrouwen van kleur, vrouwen in een rolstoel en vrouwen die queer of trans zijn. Denk eraan dat je bij je verzet tegen racisme niet alleen kijkt naar politiegeweld, maar ook naar discriminatie op scholen, in ziekenhuizen, in de schuldhulpverlening en andersoortige begeleiding, op de arbeidsmarkt, tegen mensen met een handicap en tegen vrouwen. Denk eens na over ideeën als ‘’zwarte mensen voelen geen pijn’’ en ‘’natuurlijk haar van zwarte mensen is onprofessioneel.’’ Sta stil bij mensen die genderqueer zijn én een functiebeperking hebben, waardoor toegankelijkheid van toiletten voor hen een nog groter probleem wordt. Let erop dat je bij je protesten tegen validisme ook de stemmen en verhalen van mensen van kleur en met een queer identiteit een podium geeft – en bedenk dat validisme niet alleen gaat over rolstoeltoegankelijkheid, maar ook over hoe de maatschappij rekening houdt met psychische klachten, chronische ziektes, het autismespectrum en verstandelijke beperkingen. Denk niet in hokjes, maar sla ze kapot en laat zien dat ze het probleem alleen maar vergroten. Maak het tot je missie om meer gelijkheid en inclusie voor íedereen te bewerkstelligen, zodat jouw privilege minder een voorrecht wordt en meer een vredesvlag: bij een bondgenootschap is het immers niet voor niets zo dat de handen ineen worden geslagen om samen vooruit te kunnen komen. Daar hebben we elkaar voor nodig.
Meer lees- en kijktips:
Girl Up van Laura Bates
Damn, honey en Heb je nou al een vriend? van Marie Lotte Hagen en Nydia van Voorthuizen
We Should All Be Feminists van Chinamanda Ngozi Adichie
Simon vs. the Homosapiens Agenda, The Upside of Unacquitted & Leah On the Offbeat van Becky Albertalli
5 Types Of Privilege You Probably Have No Idea You’re Benefiting From – Naria Willis, Elite Daily
Emma Watson at the #HeForShe Campaign in 2014
What Is Privilege?
Overcoming Ableism: What You Don’t Know As An Able-Bodied Person
The Privilege Scale
30+ Examples of Heterosexual (Straight) Privileges – Sam Killerman, It’s Pronounced Metrosexual
30+ Examples of Cisgender Privileges – Sam Killermann, It’s Pronounced Metrosexual
