Mysterieuze tijdperken, opgefokt vrolijke liedjes, opvoedkundige boodschappen, beeldschone prinsessen, charmante droomprinsen, hilarische sidekicks, dromerige plots en grappen en grollen die je pas na duizend keer kijken en tien jaar opgroeien écht snapt: zeg je nineties-kid, dan zeg je Disney. Hoe hard we ook googelen, het lijkt onmogelijk om cijfers te vinden over hoeveel vrouwen van in de twintig opgroeiden met Disneyfilms, maar je hebt geen hogere wiskunde nodig om te bedenken dat dat aantal gróót is. De meisjes van toen zijn de vrouwen van nu, en in de afgelopen jaren zijn er tal van kanttekeningen geplaatst bij het opgroeien met Disney-prinsessen als rolmodellen. Het bijzondere daarvan? Die kritische noten ontspruiten verrassend vaak aan het brein van vrouwelijke millenials. Sterker nog, die kritische noten zijn bijna altijd feministisch van aard — iets met meisjes die sprookjes lezen en vervolgens vouwen worden die sprookjes stukslaan? En… iets met een beweging die precies is wat Disney nodig heeft?
Disney en seksisme
Sinds Sneeuwwitje in de jaren dertig heeft Disney regelmatig kritiek gekregen over het seksisme in de films. Actrice Keira Knightley zei zelfs op de bank bij talkshowhost Ellen DeGeneres dat films als Assepoester er bij haar niet in komen, en tja: wie neemt het haar kwalijk? Natuurlijk moeten we de films in de tijdgeest zien, en natuurlijk zijn sommige dingen líchtjes vergezocht. Maar dat betekent nog niet dat we het dan maar moeten negeren. Want het feit dat zowel Assepoester en Doornroosje als Sneeuwwitje eigenlijk maar gewoon doodleuk gaan zitten wachten en wanhopen tot ze een keer door een prins gered worden… ja, dat was in de jaren vijftig vast heel normaal. Maar nu? Nu kan dat eigenlijk niet meer. En hoe feministisch ‘’in your face’’ het ook is, dat kussen terwijl iemand ligt te slapen? Ja. Eh. Ik zou dat ook niet echt pikken.
Mannelijke dominantie
In een artikel van BBC wordt het onderwerp seksisme nog wat verder uitgebreid. Een best choquerende uitbreiding, zelfs, want met een tabelletje vol keiharde feiten uit onderzoek van The Washington Post wordt bewezen dat in het merendeel van de Classics de dialogen worden gedomineerd door… juist, mannen. Nu is dat niet zo vreemd in films waarin de vrouwelijke hoofdrolspeelster a) vooral slaapt (Doornroosje) of b) geen stem heeft (De Kleine Zeemeermin) maar ze hadden Belle en Jasmine toch best wel wat meer tekst kunnen geven? Mannelijke dominantie ten voeten uit.
Is het echt zo erg?
Als we beter kijken, valt het tegelijkertijd ook wel weer mee. Ja, de raszuivere klassiekers met Assepoes, Roosje en Sneeuw in de hoofdrollen zijn nogal triest. Maar oké, tijdgeest en zo. De Kleine Zeemeermin? Ariël is toch best lekker rebels? ‘’IK BEN AL ZESTIEN!’’ Alleen jammer dat ze dat allemaal wel echt doet voor een man. Oké, Jasmine dan, die is zo kick-ass en onorthodox en fel. Ja, Aladdin veroverde uiteindelijk haar hart, maar daar liet ze hem wel hard voor werken — zoals het hoort. En Belle — Belle weigerde te trouwen en te settelen en ging meermalen in tegen wat haar werd opgedragen zonder bang te zijn. Is toch ook top? Maar eerlijk is eerlijk: ze winnen het natuurlijk niet van Pocahontas, die met vet veel lef inging tegen haar stam, en Mulan, die gewoon ging vechten en maling had aan het onhandige feit dat ze toevallig een vrouw was.
Ommezwaai
Disney had dus ook in de zogeheten Renaissance Era van de classics best wat feministische pieken, maar de echte ommezwaai kwam pas begin jaren tien: met The Princess and the Frog hadden we opeens niet alleen een donkere prinses maar ook eentje met drómen! Ambíties! Eentje die daar ook nog eens heel hard aan wérkte! Ja, dat was fantastisch. En daarna zat het er goed in: Rapunzel die met een koekenpan belagers afweerde EN HAAR DROMEN ACHTERNA GING, Merida die weigerde te trouwen en in plaats daarvan lekker wild en vrij besloot te zijn, Elsa die wel klaar was met een braaf meisje zijn en Moana die op een heuse queeste ging om te ontdekken wat ze wilde en of ze voor haar thuis of haar dromen moest kiezen – zonder enig spoor van romantiek in zicht. WOOHOO! We kunnen het nauwelijks aan.
Liveaction
Bovendien werd het antifeminisme in de klassiekers goed gemaakt met de liveaction-remakes: Assepoester werd echt iemand met karakter dankzij Lily James, Belle werd plots een uitvinder die nog veel belezener was dan de animatiefilm deed vermoeden dankzij Emma Watson en ook Naomi Scotts Jasmine is een stuk feministischer en zelfs politiek actief. En ook al is het geen Disney, dankzij Mirror Mirror en Snow White and the Huntsman hebben Lily Collins en Kristen Stewart ons een Sneeuwwitje met ballen en vechtskills kunnen geven. Nu nog een keer een Doornroosje en Ariël die meer doen dan lieflijk zingen en mooi zijn en het plaatje is compleet.
Reimagined
De steken die Disney nog laat vallen en nog niet heeft besloten op te pakken, veranderen echter langzaam in de vernuftige speldenkussens van de Disney-liefhebbende millennials. Regelmatig duiken er kunstzinnige re-imaginaties op van de Disney-prinsessen: als carrièrevrouwen, als LGBTQ-koppels, als Game of Thrones-vrouwen, als vrouwen met beperkingen, als rebelse chicks, als schurken, met realistische lichaamskenmerken, als krijgers, als activisten, als studentes, als millennials… google maar eens op disney princesses reimagined en je bent een hele zondag zoet met al het moois dat naar de oppervlakte komt borrelen. Breid je zoektocht uit naar Tumblr en Instagram en je zult heerlijk verdwalen.
Stereotypes stukslaan
Als je de karakters van de Disney-prinsessen doortrekt naar de moderne tijd, kun je al wat conclusies trekken. Assepoester is de vrouw die haar geluk altijd laat afhangen van de liefde. Rapunzel is het beschermd opgevoede meisje dat uiteindelijk naïef en vol onrealistische dromen de wereld in moet. Sneeuwwitje is het domnestic bliss-stereotype van de vrouw die zich alleen bezighoudt met het huishouden en de kinderen, Belle ontwikkelt het stockholmsyndroom enzovoorts. Maar deze re-imaginaties ontkrachten die denkbeelden. Ze slaan de sprookjesachtige stereotypes stuk en laten zien dat de prinsessen op nog veel meer niveaus een rolmodel zouden kunnen zijn. Dat ze ook toegankelijker kunnen worden, naar de hedendaagse maatschappij gehaald kunnen worden en, nou ja, ‘’normaal’’ gemaakt kunnen worden. Het komt in de buut van de Dream Big Princess-campagne die Disney heeft opgezet om meisjes aan te sporen ook lekker wild en ruig te zijn en hun glazen plafond kapot te maken. Deze re-imaginaties zorgen ervoor dat de prinsessen echter worden… en meer rolmodellenpotentie krijgen.
Carrièrevrouwen
Vooral de carrièrevrouw-invalshoek is fantastisch. Sneeuwwitje als toxicoloog, Jasmine als vrouwenrechtenpolitica, Belle als lerares, Ariël als koraalrifactivist, Mulan als militair, Tiana als kok, Merida als ruitersportkampioene, Assepoester als jeugdzorgmedewerker, Doornroosje als rechercheur, Pocahontas als minister van cultuurbescherming, Elsa als milieuwetenschapper… en natuurlijk zijn er nog tal van andere fascinerende mogelijkheden. Want juist al die mogelijkheden voor hoe je het karakter en het leven van die prinsessen verder zou kunnen uitdiepen, geeft de boodschap dat er méér is dan alleen dat verhaal, dat sprookje, dat er méér is buiten dat happy end en dat hun verhalen in feite ook op onze wereld kunnen slaan.
Goals
Wanneer gaat Disney een paar van deze ontzettend getalenteerde en creatieve mensen in dienst nemen voor gave projecten en campagnes? Ze hebben al fantastische teams die ervoor zorgen dat de verhalen geëmancipeerd worden dankzij de liveaction-films, maar dit soort initiatieven bewijst dat er nog zoveel meer winst te behalen valt. Ik wacht met smart op de aankondiging dat deze ideeën de basis zullen worden voor een nieuwe lijn merchandise of voor reclamecampagnes. Tot die tijd: laten we vooral genieten van deze geweldige re-imaginaties. Want zeg nou zelf: het is toch veel toffer om naar deze powervrouwen op te kijken dan naar de meisjes in jurken in verre landen? En willen we niet dat onze dochters zeggen dat ze net zo sterk en veerkrachtig willen worden als Anna, Elsa, Jasmine en Belle in plaats van dat ze dromen van een knappe prins?
